رابطه تمایزیافتگی خود و هوش هیجانی با استرس شغلی کارکنان
چکیده
هدف تحقیق حاضر بررسی رابطه تمایزیافتگی خود و هوش هیجانی با استرس شغلی کارکنان می باشد. با توجه به موضوع و هدف، تحقیق حاضر از نوع کاربردی و از نظر روش جزء تحقیقات توصیفی از نوع همبستگی می باشد که به شیوه تحقیقات میدانی به جمع آوری داده ها پرداخته است. در این تحقیق جامعه آماری شامل 252 نفر کارمند بانک سپه شهر کرمان می باشد که استفاده از فرمول کوکران حجم 148 نفر تعیین شد. تحقیق حاضر برای جمع آوری داده ها ابزار پرسشنامه را بکار برده است. برای سنجش میزان استرس شغلی پرسشنامه ای با 20 سئوال و برای میزان کار آفرینی سازمانی پرسشنامه ای با 17 سئوال استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان داد که بین تمایز یافتگی خود با هوش هیجانی کارکنان بانک سپه شهر کرمان رابطه وجود دارد. همچنین بین تمایز یافتگی خود با استرس شغلی کارکنان بانک سپه شهر کرمان رابطه وجود دارد و فرضیه ی رابطه ی بین هوش هیجانی با استرس شغلی کارکنان بانک سپه شهر کرمان تایید گردید.
واژگان کلیدی:
تمایزیافتگی، هوش هیجانی، استرس شغلی، سازمان
فهرست مطالب
1-بين موقعیت من با هوش هیجانی کارکنان بانک سپه شهر کرمان رابطه وجود دارد. 9
3-بين واکنش هیجانی با هوش هیجانی کارکنان بانک سپه شهر کرمان رابطه وجود دارد. 10
4-بين آمیختگی دیگران با هوش هیجانی کارکنان بانک سپه شهر کرمان رابطه وجود دارد. 10
5- بين موقعیت من با استرس شغلی کارکنان بانک سپه شهر کرمان رابطه وجود دارد. 10
6- بين جدایی هیجانی با استرس شغلی کارکنان بانک سپه شهر کرمان رابطه وجود دارد. 10
7- بين واکنش هیجانی با استرس شغلی کارکنان بانک سپه شهر کرمان رابطه وجود دارد. 10
8- بين آمیختگی دیگران با استرس شغلی کارکنان بانک سپه شهر کرمان رابطه وجود دارد. 10
9- بین هوش هیجانی با استرس شغلی کارکنان بانک سپه شهر کرمان رابطه وجود دارد. 10
1-6-تعريف نظری و عملیاتی واژهها 10
فصل دوم : ادبیات و پیشینه نظری تحقیق. 12
2-1-1-تاریخچه بررسی علمی استرس… 13
2-1-5-نگرش کارفرمایان نسبت به استرس… 22
2-1-6-نگرش نیاش نسبت به استرس شغلی.. 24
2-1-8-نشانه ها و علائم استرس… 26
2-1-10-استرس و مساله غیبت از کار. 29
2-1-11-استرس و عدم امنیت شغلی.. 29
2-1-12-استرس و هزینه های آن. 29
2-1-13-گرانباری نقش استرس و حادثه. 30
2-1-15-ویژگیهای شغل و استرس… 31
2-2-5-ویژگی های هوش هیجانی.. 37
2-2-6-طبقه بندی بار –ان از هوش هیجانی.. 38
2-2-7-سیر مطالعه ی هوش هیجانی.. 39
2-2-8-اندازگیری هوش هیجانی.. 40
بخش چهارم: تحقیقات انجام شده پیرامون موضوع تحقیق. 46
2-4-1-تحقیقات انجام شده در داخل کشور. 46
2-4-2-تحقیقات انجام شده در خارج از کشور. 49
3-2-1-مرحله اول: مطالعات اکتشافی و بررسی سوابق و نظریه های پیرامون عنوان تحقیق. 54
3-2-2-مرحله دوم: طرح نظری مسئله تحقیق و ساختن مدل تحلیلی.. 54
3-2-3-مرحله سوم: طراحی ابزار جمع آوری داده ها (پرسشنامه) 54
3-2-4-مرحله چهارم: تعیین روایی و پایایی پرسشنامه. 55
3-2-4-1- بررسی روایی سازه‌های متغیر هوش هیجانی با استفاده از تحلیل عاملی تأییدی.. 55
3-2-4-2 بررسی روایی سازه‌های متغیر تمایز یافتگی خود با استفاده از تحلیل عاملی تأییدی.. 61
3-2-4-3 بررسی روایی سازه‌های متغیر استرس شغلی با استفاده از تحلیل عاملی تأییدی.. 66
3-2-4-4- بررسی پایایی سازه‌های متغیر تمایز یافتگی خود با استفاده از آلفای کرونباخ. 70
3-2-4-5- بررسی پایایی سازه‌های متغیر استرس شغلی با استفاده از آلفای کرونباخ. 72
3-2-5-مرحله پنجم: جمع آوری داده ها 72
3-2-6-مرحله ششم: پردازش داده ها و تجزیه و تحلیل اطلاعات.. 73
3-2-7-مرحله هفتم: نتیجه گیری، بحث و پیشنهادات.. 73
3-4-حجم نمونه و روش نمونه گیری.. 73
3-6- روش تجزیه وتحلیل داده ها 74
فصل چهارم : تجزیه و تحلیل داده‌ها 76
4-1-1 توصیف شاخصهای جمعیت شناختی.. 78
4-1-1-1 توزیع فراوانی افراد مورد بررسی بر اساس جنس… 78
4-1-1-2 توزیع فراوانی افراد مورد بررسی بر اساس سن.. 79
4-1-1-3 توزیع فراوانی افراد مورد بررسی بر اساس تحصیلات.. 80
4-1-2 توصیف کمّی متغیرهای تحقیق. 81
4-4- یافته‌های تحلیلی اصلی (بررسی فرضیه‌های تحقیق) 83
4-4-1 همبستگی بین متغیرهای مورد مطالعه. 83
4-4-2 بررسی فرضیه‌های اصلی تحقیق در قالب مدل معادلات ساختاری.. 83
4-4-2-1 تفسیر شاخصهای برازش… 84
4-4-2-3 فرضیه اصلی 3: بین هوش هیجانی با استرس شغلی کارکنان بانک سپه شهر کرمان رابطه وجود دارد. 86
4-4-3 بررسی فرضیات فرعی تحقیق در قالب تحلیل مسیر. 88
4-4-3-2 فرضيه فرعی 1: بين موقعیت من با هوش هیجانی کارکنان بانک سپه شهر کرمان رابطه وجود دارد. 90
4-4-3-3 فرضيه فرعی 2: بين جدایی هیجانی با هوش هیجانی کارکنان بانک سپه شهر کرمان رابطه وجود دارد. 90
4-4-3-4 فرضيه فرعی 3: بين واکنش هیجانی با هوش هیجانی کارکنان بانک سپه شهر کرمان رابطه وجود دارد. 90
4-4-3-6 فرضيه فرعی 5: بين موقعیت من با استرس شغلی کارکنان بانک سپه شهر کرمان رابطه وجود دارد. 91
4-4-3-7 فرضيه فرعی 6: بين جدایی هیجانی با استرس شغلی کارکنان بانک سپه شهر کرمان رابطه وجود دارد. 91
4-4-3-8 فرضيه فرعی 7: بين واکنش هیجانی با استرس شغلی کارکنان بانک سپه شهر کرمان رابطه وجود دارد. 92
4-4-3-10 فرضیه فرعی 9: بین هوش هیجانی با استرس شغلی کارکنان بانک سپه شهر کرمان رابطه وجود دارد. 92
فصل پنجم : نتیجه گیری، بحث و بررسی پیشنهادها 95
5-1- خلاصه نتایج حاصل از تجزیه و تحلیل‌های آماری.. 96
5-1-1- خلاصه نتایج حاصل از آمار توصیفی.. 96
5-1-2- خلاصه نتایج حاصل از آزمون فرضیه‌ها 97
5-3-1-محدودیت‌های خارج از کنترل پژوهش… 102
5-4- پيشنهادات مبتنی بر نتایج تحقیق و ارائه راهکارها 103
5-5- پيشنهاد به ساير محققان. 104
پیوست 1-1: پرسشنامه هوش هیجانی.. 113
فهرست اشکال
شکل 4-1 نمودار توزیع فراوانی افراد مورد بررسی بر اساس جنس… 78
شکل 4-2 توزیع فراوانی افراد مورد بررسی بر اساس سن.. 79
شکل 4-3 نمودار توزیع فراوانی افراد مورد بررسی بر اساس تحصیلات.. 80
شکل 4-4 مقادیر ضرایب استاندارد شده حاصل از مدل سازی معادلات ساختاری برای بررسی مدل مفهومی 84
شکل 4-6 مقادیر ضرایب استاندارد شده حاصل از مدل سازی معادلات ساختاری برای بررسی مدل مفهومی 89
فهرست جداول
جدول 3-1- حد بهنجاری نمونه خارجی استرس شغلی رایس (1992) 70
جدول 3-2- بررسی سازگاری درونی پرسشنامه تمایز یافتگی خود. 71
جدول 3-3- بررسی پایایی – بررسی سازگاری درونی پرسشنامه هوش هیجانی.. 71
جدول 3-4- بررسی سازگاری درونی پرسشنامه استرس شغلی.. 72
جدول 4-1 توزیع فراوانی افراد مورد بررسی بر اساس جنس… 78
جدول 4-2 توزیع فراوانی افراد مورد بررسی بر اساس سن.. 79
جدول 4-3 توزیع فراوانی افراد مورد بررسی بر اساس تحصیلات.. 80
جدول 4-4 مقادیر شاخصهای توصیفی در خصوص متغیرهای تحقیق (145=n) 81
جدول 4-5 نتایج آزمون کولموگوروف- اسمیرنوف برای بررسی پذیره نرمال بودن. 82
جدول 4-6 ماتریس همبستگی متغیرهای اصلی مطالعه. 83
جدول 4-7 شاخصهای برازش برای مدل. 84
جدول 4-8 بار عاملی استاندارد، مجذور همبستگی ومقادیر t سؤال‌های مربوط به سازه تمایزیافتگی خود. 86
جدول 4-9 بار عاملی استاندارد، مجذور همبستگی و مقادیر t سؤال‌های مربوط به سازه هوش هیجانی.. 87
جدول 4-10 بار عاملی استاندارد، مجذور همبستگی و مقادیر t سؤال‌های مربوط به سازه استرس شغلی.. 87
جدول 4-11 ضرایب مسیر و معنی‌داری آن‌ها و بررسی فرضیه‌های پژوهش در مدل مسیر اصلی.. 87
جدول 4-12 شاخصهای برازش برای مدل. 88
جدول 4-13 اثرات مستقیم در مدل نهایی برای بررسی روابط.. 92
جدول 4-14 اثرات غیرمستقیم و کل (استاندارد شده) در مدل نهایی برای بررسی روابط.. 93
جدول 5-1 خلاصه وضعیت تأیید و رد فرضیه‌های تحقیق. 97
منابع فارسی
- احمدی رق آبادی، علی (1384)، بررسی ارتباط هوش هیجانی و بهداشت در دانش اموزان مقطع پیش دانشگاهی، شهرستان رشت، سال تحصیلی 83-84، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه اصفهان.
- استورا. (1377)، تنیدگی یا استرس، ترجمه پریرخ دادستان، تهران: انتشارات رشد.
- اکبری دیزگاه، حسین (1386)، استرس شغلی و مدیریت ان، گیلان: سازمان امور اقتصادی و دارایی استان گیلان.
- کریمی، ام البنین؛ کیمیایی، سیدعلی؛ مهدیان، حسین (1391)، بررسي نقش سبک هاي دلبستگي، هوش هيجاني و استرس شغلي بر رضايت شغلي دبيران مقطع متوسطه شهر مشهد در سال تحصيلي 90-1389، مشاوره شغلی و سازمانی، دوره چهارم، ش. 10، صص. 45-31.
- برادبری، تراویس؛ گریوز، جین (1384). هوش هیجانی، ترجمه مهدی گنجی، تهران: نشر ساوالان.
- بلوکراس و بلوشید (1371)، روانشناسی استرس، ترجمه ابراهیم خواجه نوری، تهران: نشر ترمه.
- پاشاکی، احمد محمدی نژاد (1382)، عوامل موثر بر رضایت شغلی، روزنامه همشهری، ش. 3165، سال یازدهم، ص 3.
- پروچاسکا جی.او. نورکراس. جی.سی.(1381)، نظریه های روان درمانی، ترجمه سیدمحمدی، تهران: انتشارات رشد.
- جوانشیر، اسد (1383)، رابطه هوش هیجانی، سلامت روان و فرسودگی شغلی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی تهران.
- حافظ نیا، محمدرضا (1386)، مقدمه ای بر روش تحقیق در علوم انسانی، تهران: انتشارات سمت، تهران، چاپ هفدهم.
- حسینیان، سیمین؛ قاسم زاده، سوگند؛ نیکنام، ماندانا (1377)، پيش بيني كيفيت زندگي معلمان زن بر اساس متغيرهاي هوش هيجاني و هوش معنوي، تهران: انتشارات رشد.
- خاکی، غلامرض (1384)، روش تحقیق در مدیریت، تهران: مرکز انتشارات علمی دانشگاه آزاد اسلامی، تهران.
- دعایی، حبیب الله (1377)، مدیریت منابع انسانی (نگرش کاربردی)، مشهد: موسسه چاپ و انتشارات دانشگاه فردوسی، چاپ دوم.
- دیوس، کت و نیواستورم، جان (1373)، رفتار انسانی در کار، ترجمه محمدعلی طوسی، تهران: انتشارات مرکز آموزش مدیریت دولتی.
- رابینز، استیفن (1377) رفتار سازمانی؛ مفاهیم، نظریه ها و و کاربردها (جلد دوم)، ترجمه علی پارسیان و سید محمداعرابی، تهران: دفتر پژوهش های فرهنگی.
- رابینز، استیفن (1378)، رفتار سازمانی، ترجمه علی پارساییان و سید محمد اعرابی، جلد اول، تهران: دفتر پژوهش های فرهنگی، چاپ دوم.
- راس آر، ﻧﺪال و اﻟﺘﻤﺎﯾﺮ، ام، اﻟﯿﺰاﺑﺖ (1384)، استرس شغلی، ترجمه غلامرضا خواجه پور، تهران: انتشارات بازتاب.
- رسولی، رضا (1384)، بررسی رابطه بین توانمندسازی کارکنان با خشنودی شغلی، استرس شغلی و تعهد سازمانی، چشم انداز مدیریت،ش. 15 و 16، صص. 194-165.
- رضائیان. علی (1372)، مدیریت رفتار سازمانی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- رندال آر، راس؛ التمایر، الیزابت ام (1377)، استرس شغلی، ترجمه غلامرضاخواجه پور، تهران؛ انتشارات سازمان مدیریت صنعتی، چاپ اول.
- روح اللهی ،احمد علی؛ مطلقی، احسان احد (1393)، استرس شغلي كاركنان مراقبت پرواز، فصلنامه علمی پژوهشی ابن سینا/اداره بهداشت،امدادو درمان نهاجا، سال شانزدهم،ش. اول و دوم، صص. 25-18.
- ساعتچی، محمود (1379)، روانشناسی در کار و سازمان و مدیریت، تهران: مرکز آموزش مدیریت دولتی، چاپ دوم.
- سپهریان آذر، فیروزه (1385)، ساخت و هنجاریابی آزمون هوش هیجانی بر اساس نظریه های موجود فرهنگ بومی و ارزشیابی تاثیر آموزش ان بر شیوه های مقابله با استرس در بین دانش اموزان دبیرستان های ارومیه در سال تحصیلی 85-84، پایان نامه دکترا، دانشگاه علامه طباطبایی تهران.
- سیاروچی، فورگاس، ژوزف. مایر، جان (1383)، هوش عاطفی در زندگی روزمره، ترجمه الف، نوری، امام زاده ای و ه، نصیری، اصفهان: نوشته، چاپ اول.
- شجاعی،مریم ريا ؛ قربانی،اسماعیل (1394)، فصلنامه دانش انتظامی خراسان شمالی دفتر تحقیقات کاربردی فا.ا.خراسان شمالی سال دوم ش. 7، صص. 17-7.
- شریعتمدار، آسیا (1383)، تاثیر آموزش راههای مقابله با فشار روانی بر تعارضات زناشویی مادران منطقه 11. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی تهران.
- شفر، مارتین (1367)، فشار روانی، ماهیت پیشگیری و سازگاری، ترجمه پروین بلورچی، تهران: انتشارات پاژنگ.
- شفیع ابادی، عبدالله (1386)، راهنمایی و مشاوره شغلی و حرفه ای، تهران: انتشارات رشد، چاپ شانزدهم.
- شكيبايي، طيبه (1385)، بررسي تأثير آموزش خود متمايزسازي بر سلامت روان زنان پس از طلا ق، پايان نامه ی كارشناسي ارشد دانشگاه علامه طباطبائي.
- شکیبا، شیما؛ فتی، لادن؛ اصغرنژاد، علی اصغر (1387)، رابطه تیپ های روان شناختی و هوش هیجانی – اجتماعی نکاتی کاربردی درباره ارتقای هوش هیجانی، روانشناسی کاربردی سال دوم ش. 4(پیاپی 8)، صص. 625-607.
- صحت، نرگس (1386)، بررسي اثربخشي آموزش خود متمايزسازي بوئن در كاهش تعارضات زناشويي زوجين ساكن در شهر قم. پايان نامة كارشناسي ارشد رشتة مشاوره، دانشگاه علامه طباطبائي.
- علی اکبر.ثمری؛ العلی فاز؛ اصول بهداشت روانی 1383 شماره 21 و 22
- غلامرضا.دهشیری (1383)، بررسي رابطه هوش هيجاني و مديريت زمان با استرس شغلي معلمان مقطع متوسطه، تازه ها و پژوهشهای مشاوره، ش. 11، صص. 64-53.
- باعزت، فرشته؛ شریف زاده، حکیمه السادات (1391)، رابطه ی هوش معنوی و هوش هیجانی با استرس شغلی کارکنان دانشگاه، مشاوره شغلی و سازمانی، دوره چهارم، ش. 13، صص. 68-55.
- قمری، محمد (1382)، مقایسه شیوه های مقابله با استرس و سلامت روانی مادران دانش آموزان عقب مانده ذهنی با مادران دانش اموزان عادی در شهر تهران، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی.
- کارلسون، جان. اسپری، لن. و لویس، جودی (1378)، خانواده درمانی تضمین درمان کارآمد، ترجمه ی شکوه نوایی نژاد، تهران: انجمن اولیاء و مربیان جمهوری اسلامی ایران، مرکز مطالعات و تحقیقات خانواده.
- گریجا، کانا (1386)، استرس از مجموعه ی روان تن درمانی، ترجمه شقایق قندهاری، تهران: انتشارات پیدایش.
- گلدنبرگ، ايرنه؛ گلدنبرگ، هربرت (1382)، خانواده درماني، ترجمه حميدرضا حسين شاهي برواتي؛ سيامك نقشبندي؛ الهام ارجمند. تهران: نشر روان.
- گلمن (1380)، هوش هیجانی در کار، ترجمه بهمن ابراهیمی و محسن جوینده، تهران: انتشارات بهین دانش.
- لادن.منصور؛ ملاشریفی، شیدا؛ وخشور، حسن (1389)، رابطه بين استرس شغلي و هوش هيجاني در بين كارمندان دانشگاه شهيد بهشتي، مشاوره شغلی و سازمانی دوره دوم، ش.5، صص. 27-9.
- مرويان حسيني ،زهرا؛ لاري دشت بياض، محمود (1394)، بررسي نقش فرسودگي شغلي در رابطه بين استرس و عملکرد شغلي حسابرسان، فصلنامه حسابداري سلامت، سال چهارم، ش. 11، ص ص. 80-57.
- مقیمی، سیدمحمد (1383)، سازمان و مدیریت؛ رویکردی پژوهشی، تهران: نشر ترمه، چاپ سوم.
- احیاکننده، منیژه؛ شفیع ابادی، عبدالله، ؛ سودانی، منصور (1391)، بررسی رابطه هوش هیجانی ومؤلفه های آن با فرسودگی شغلی كاركنان متأهل دانشگاه آزاد اسلامی واحد بهبهان، فصلنامه مشاوره شغلی و سازمانی، دوره چهارم، ش.11، صص. 77-66.
- محسنیان، مهدی؛ کرملو، سمیرا؛ گنجوی، آناهیتا (1386)، رابطه ميان تمايز يافتگي خود و هوش هيجاني در متقاضيان طلاق، فصلنامه خانواده پژوهی، سال سوم، ش. 12، صص. 35-24.
منابع انگلیسی
- Bar-On R. Emotional intelligence and self-actualization. In: Ciarrochi J, editor. Emotional intelligence in everyday life. New York, NY: Psychology Press; 2001
- Bar-on-R (1997). The Emotional Quotient Inventory (EQ-I), A measure of Emotional Intelligence.
- Blair, T. M., Nelson, E. S. & Coleman, p. k. (2001). Deception, power, and self-differentiation in college student’s romantic relationship: An exploratory study. Journal of Sex & Marital T therapy, 27, 57-71.
- Blosser, Fred, NOSHA-APA_ sponsored conference will examine new research on work related stress, March 10-13 in Baltimore, Maryland. edc.gov/niosh/apaconf.html.1999
- Bowen, M. (1978). Family therapy in clinical practice. New York: Aronson.
- Burn, L. Steven, the medical basis of stress, depression, anexity, Sleep problems, and drug use, teachhealt.com.2004.
- Ca Skowron, E. A. & Dendy, A. k. (2004). Differentiae of self and attachment in adulthood.
- Cahoon, D. D., & Crosby, C. C. (1972). A learning of approach to chronic drug use: source of reinforcement. Behavior Therapy,Vol. 3, pp. 64-70.
- Camp, S.D. (2005). Assessing the effect of organizational commitment and job satisfaction on turnover: An event History approach. USA: Sage Publication Inc.
- Carlisle, workplace stress, Carlisle.unn.a.uk/chp/psychology/year3/workps/workstressa.html.2003
- Ciarrochi, J, Chan A.Y. C. and Baigar, J, (2001) Measaring emotional intelligence in adolescents. Personality& Individual Difference.
- Cotey, G. (1996).Theory and practice of counseling and psychotherapy. Brooks, Cole Publishing Company
- DDI: Development Dimension International. (1997)Yearly report. N.J.
- Freund, A. (2005). Cmmitment and job satisfaction as pridictors of turnover intentions among welfare workers. Administration in Social Work, the Quality Journal of Human Service Management. 2, 5-23.
- H_ Multiple intelligences: The Theory in practice. NY: Basic Books. (1993).
- Gelso, C. &Fretz, B. (2001). Family therapy, an overview. Wadsworth, advision of themes
- Goleman, D. (1998). Working with emotional intelligence. New York: Bantarn Books. http://trochim. Cornel. Edu/ gallery young emotion. HtMI. Mogavero, Stephanie, gender health risks & work place stress, Website101.com/health-insurance/gender-health-issues.htm.2004.
- Groot, win. Maassen, henritte at, al, the price of stress, journal of economic psychology, vol20, 1999.
- T. (2000). The study of survivors employee job stress for privatization of government enterprise-case of Taiwan fertilizer company employee. Master’s thesis. Human resource management department.
- J ex, M S. (2002) Organizational psychology. John Wiley sons. Inc. New York.
- Jacques, F.J., & Kline, T.J.B. (2006), The role of self-differentiation in predicting emotional intelligence and leadership.International Journal of work Organization and Emotion,1(4),379-398
- Journal of Adolescents, Vol. 27, 645-662.
- Kerr, M. Bowen, M. (1988). Family evaluation: An approach based on Bowen theory. N y. Norton.
- Kerr, M. E., & Bowen, M. (1988). Family evaluation: An approach based on Bowen theory. New York: W.W. Norton
- Landbergis, A. pauel, scharman, J. Susan at. Al, job stress and health disease: evidence and strategies for prenention, workhealth.org/prevention/prjscvb.html.1993.
- Landry, K. and association (2004). Nine Concept of Bowen Theory. Http//www. Kathleen Landry.
- I. D. (1999). Emotional Intelligence popular or scientific psychology. A. P. R. Monitor.30,8.
- J.D. and Salovay. P. and Caruso. D_ Emotional intelligence: theory, findings and implications _Psychological inquiry_15_PP. 197-215. (2004)
- Moos, R.H. & Schaefer, J.A. (1993). Coping Resources and processes current Concept and Measures. New York: Free Press.
- Papko, O. (2004). Differentiation and test anxiety in adolescents, University of Haifa.
- Papro, D. V. (1990). Bowen family system theory, Bosten: Allyn & Bacon
- Sahib, w. john, role theory, WMEA.COM/ST-CONf/handouts/Scheib-WMEA-HANDOUT.pdf.2004.
- Savery, L.W; Luks, J.A, 2001 the Relationship between Empowerment, Job Satisfaction and Reported Stress Levels: some Australian Evidence”, Leadership & Organization Development Journal, Volume22, Issue3, Bradford, P: 97-104.
- Tuason, M. T., & Friedlander, M. L. (2000). Do patient’s differentiation levels predict those of their adult children? And other tests of Bowen theory in aphilippine sample. Journal Counseling Psychology, Vol. 47, pp. 27-35
- lifetour.com/courses%20120/psy%20120%20ch%2012%20stress.ppt.2003.
