مبانی نظری جایگزین های کیفر حبس در حقوق کیفری ایران با ملاحظه قانون مجازات اسلامی 1392
چکیده
با عدم توفيق مجازات سالب آزادي در بازپروري اجتماعي بزهكاران و به منظور كاهش جمعيت كيفري زندان و پيشگيري از تكرار جرم و تقليل هزينه‌هاي اجراي مجازات سالب آزادي سياست جايگزيني مجازات سالب آزادي از چند دهه اخير مورد توجه نظام‌هاي كيفري و سازمان ملل متحد قرار گرفت. در ايران از نخستين دوره‌هاي قانون‌گذاري تدابيري براي تحديد قلمرو مجازات سالب آزادي در نظر گرفته شده بود. از سال 1370 جايگزيني‌هاي اين مجازات بيش از پيش گسترش يافت اكنون تدابير جايگزين به نحو گسترده‌اي در قالب تبديل مجازات سالب آزادي و تعليق اجراي آن قابل دسترسي هستند.
در قانون مجازات اسلامي 1370 جايگزين‌هاي كيفر حبس مورد توجه قرار گرفته بود، در قانون مجازات اسلامي جديد 1392 علاوه بر موارد قبلي جايگزين‌هاي كيفر حبس مواردي جديدي از جايگزين‌ها مورد توجه قرار گرفته است كه از آن جمله مي‌توان به جريمة روزانه، خدمات عمومي و دوره مراقبتي اشاره كرد.
واژگان کلیدی:
جایگزین های کیفر حبس، حقوق کیفری ایران، قانون مجازات اسلامی
فهرست مطالب
فصل اول : تعریف حبس، ماهیت و اقسام کیفر حبس و ویژگیهای آن
1-2-1- تعريف مسئله و بيان آن. 3
1-2-2- سابقه و ضرورت انجام تحقيق.. 4
1-2-3- روش انجام تحقيق و تحليل اطلاعات… 4
1-3- مبحث اول – تعریف حبس در ایران. 5
1-3-1- گفتار اول – حبس در ادبیات فقهی.. 6
1-3-2- گفتار دوم- تعریف حبس در آیین نامه های زندان ها 7
1-4- مبحث دوم – ماهیت کیفر حبس… 7
1-4-1- گفتار اول – ماهیت کیفری حبس (سلب ومحدودیت آزادی) 8
1-4-2- گفتار دوم – ماهیت اجبار کنندگی حبس… 9
1-5- مبحث سوم- اقسام كيفر حبس… 10
1-6- مبحث چهارم – ويژگي‌هاي كيفر حبس… 11
فصل دوم : اهداف، فواید، ویژگی ها و شرایط به كارگيري جایگزین های كيفر حبس و انواع جايگزين هاي كيفرحبس
2-1- مبحث اول: اهداف جايگزين هاي كيفر حبس… 14
2-2- مبحث دوم: فواید جايگزين هاي كيفر حبس… 15
2-3- مبحث سوم: ویژگی ها جایگزین هاي كيفر حبس… 16
2-4- مبحث چهارم: شرایط جايگزين هاي كيفر حبس… 17
2-4-2- داشتن قانونی مشخص و صریح.. 19
2-5- مبحث پنجم – انواع جايگزين هاي كيفر حبس… 19
2-5-1- گفتار اول :جایگزین های سنتی كيفر حبس… 19
2-5-1-2- تعلیق اجرای مجازات… 20
2-5-1-4- محرومیت از حقوق اجتماعی.. 21
2-5-2- گفتار دوم – جایگزین های جدید كيفر حبس… 22
2-5-2-1- مفهوم دوره مراقبتی.. 22
2-5-2-1-1- شرایط ومدت دوره مراقبتی.. 24
2-5-2-1-2- وظایف ماموران دوره مراقبتی.. 25
2-5-2-1-3- جایگاه دوره مراقبتی در حقوق کیفری ایران. 26
2-5-2-2-1- اهداف و فوائد جریمه روزانه. 29
2-5-2-2-1-1- شرایط اعطا و نحوه اجرای جریمه روزانه. 30
2-5-2-2-1-2- جایگاه جریمه روزانه در حقوق كيفري ايران. 32
2-5-2-3-1- تعریف خدمات عمومي.. 32
2-5-2-3-2- اهداف و فواید خدمات عمومی.. 33
2-5-2-3-3- شرایط و نحوه اجرای خدمات عمومی.. 33
2-5-2-3-4- جایگاه خدمات عمومی در حقوق کیفری ایران. 35
فصل سوم : مباني وعوامل گرايش به جايگزين هاي كيفر حبس
3-1-مبحث اول – مباني جايگزين هاي كيفر حبس… 38
3-1-1-گفتار اول- ترديد نسبت به موقعيت و اعتبار كيفر حبس… 38
3-1-1-1- نارسايي در تأمين اهداف مجازات… 38
3-1-1-2- عدم هماهنگي با اصول حاكم بر مجازات‌ها 40
3-1-2- گفتار دوم- تأثير انديشه‌هاي مكاتب كيفري در تحديد كيفر حبس… 41
3-1-2-3- مكتب دفاع اجتماعي.. 44
3-1-2-4- مكتب نئوكلاسيك (معاصر) 46
3-1-3- گفتار سوم – انديشه‌هاي كيفرزدايي.. 47
3-1-3-1- كيفرزدايي تقنيني.. 48
3-2- مبحث دوم- عوامل گرايش به سياست جايگزيني كيفر حبس… 51
3-2-1- گفتار اول- ترديد در نقش‌هاي كيفر حبس… 52
3-2-2- گفتار دوم- معايب كيفر حبس… 52
3-2-2-2- تأثير سوء حبس بر شخصيت و خانواده زنداني.. 53
3-2-2-3- اثرات سوء اقتصادي حبس… 54
فصل چهارم : اقدامات انجام شده براي توسعه جايگزين‌هاي كيفر حبس در سطح بين المللي و داخلی کشورها
4-1- مبحث اول – اقدامات سازمان ملل متحد. 57
4-1-1- گفتار اول – سير تاريخي اقدامات سازمان ملل متحد. 57
4-1-2- گفتار دوم – قواعد حداقل ملل متحد راجع به تدابير غير كيفر حبس (قواعد توكيو) 59
4-2-3- گفتار سوم – اقدامات شوراي اروپا در زمينة توسعه جايگزين‌هاي كيفر حبس… 61
4-2- مبحث دوم- اقدامات انجام شده در حقوق داخلي (ملي) كشورها در زمينه توسعه جايگزين‌هاي كيفر حبس 63
4-2-1- گفتار اول – توسعه جايگزين‌هاي كيفر حبس در نظام كيفري فرانسه. 64
4-2-2- گفتار دوم – توسعه جايگزين‌هاي كيفر حبس در نظام كيفري آلمان. 65
4-2-3- گفتار سوم – توسعه جايگزين‌هاي كيفر حبس در نظام كيفري سوئد. 65
منابع فارسی
كتب:
1- آشوري، محمد، جايگزين‌هاي زندان يا مجازات‌هاي بينابين، انتشارات نويد، سال 1385.
2- آنسل، مارك. دفاع اجتماعي، ترجمه دكتر محمد آشوري، دكتر علي‌حسين نجفي ابرندآبادي، چاپ دوم، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، 1375
3- اردبيلي، محمدعلي، حقوق جزاي عمومي، ج دوم تهران، انتشارات ميزان، 1377
4- بولك، برنار. كيفرشناسي، ترجمه دكتر علي‌حسين نجفي ابرند آبادي، چاپ دوم، تهران، انتشارات مجد، 1377
5- بكاريا، سزار. جرايم و مجازات‌ها، ترجمه دكتر محمدعلي اردبيلي، تهران، انتشارات، دانشگاه شهيد بهشتي، سال 1374
6- پرادل، ژان. تاريخ انديشه‌هاي كيفري، ترجمه دكتر علي‌حسين نجفي ابرند آبادي، تهران، انتشارات دانشگاه شهيد بهشتي، سال 1373
7- پي‌ناتل، ژان. تاريخ انديشه‌هاي كيفري، ترجمه دكتر علي‌حسين نجفي ابرند آبادي، فصل‌نامه حق، دفتر ششم، سال 1365
8- پيكا، ژرژ. جرم‌شناسي، ترجمه دكتر علي‌حسين نجفي ابرند آبادي، تهران انتشارات دانشگاه شهيد بهشتي، سال 1370
9- پاسخ سؤالات از كميسيون استفتائات شوراي عالي قضائي، ج 2 و 3، انتشارات روزنامه رسمي جمهوري اسلامي ايران، سال 1363
10- علي‌آبادي، عبدالحسين. حقوق جنايي، ج 1، تهران، انتشارات فردوسي، سال 1368
11- علي‌آبادي، عبدالحسين. حقوق جنايي، ج 2، تهران، انتشارات فردوسي، سال 1368
12- عبدي، عباس. تأثير زندان بر زنداني آسيب‌شناسي اجتماعي، تهران، انتشارات نور، سال 1371
13- قاضي، ابوالفضل. حقوق اساسي و نهادهاي سياسي، ج اول، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، سال 1370
14- قاسمي، ناصر. اقدامات تأميني و تربيتي در حقوق كيفري ايران، تهران، نشر ميزان، سال 1374
15- قرباني، فرج‌اله. مجموعه آراي وحدت رويه ديوانعالي كشور (جزائي) تهران، انتشارات فردوسي، سال 1371
16- كاتوزيان، ناصر. مقدمه علم حقوق، تهران، انتشارات بهنشر، سال 1370
17- كلانتريان، مرتضي و محسني، مرتضي. مجموعه نظرهاي مشورتي اداره حقوقي دادگستري در زمينه مسائل كيفري، تهران، انتشارات روزنامه رسمي (بي. تا)
18- كي‌نيا، مهدي. علوم جنايي، ج 3، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، سال 1346
19- كي‌نيا، مهدي. مباني جرم‌شناسي، ج اول، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، سال 1369
20- گسن، ريموند. جرم‌شناسي كاربردي، ترجمه دكتر مهدي كي‌نيا، تهران، ناشر مترجم، سال 1373
21- گلدوزيان، ايرج. بايسته‌هاي حقوق جزاي عمومي (1-2-3-) تهران، انتشارات ميزان، سال 1377
22- گلدوزيان، ايرج. حقوق كيفري تطبيقي، ج اول، تهران، انتشارات ماجد، سال 1374
23- لازرژ، كريستين. سياست جنايي، ترجمه دكتر علي‌حسين نجفي ابرند آبادي، تهران، انتشارات دانشگاه شهيد بهشتي، سال 1370
24- مظلومان، رضا. جرم‌شاسي، ج 2، تهران، انتشارات دانشگاه ملي ايران، سال 1355
25- معتمد، محمدعلي. حقوق جزاي عمومي، ج 1، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، سال 1351
26- مهرپور، حسين. ديدگاه‌هاي جديد در مسائل حقوقي، تهران، انتشارات اطلاعات، سال 1372
27- محسني، مرتضي. دورة حقوق جزاي عمومي پديده جنايي (ج دوم) تهران، انتشارات گنج دانش، سال 1375
28- محمدي، غلامعلي و محمدنژاد قاديكلايي، پرويز. بررسي كاهش جمعيت كيفري زندان‌ها، تهران، مركز آموزشي و پژوهشي سازمان زندان‌ها، گروه پژوهش حقوق جزا و جرم‌شناسي، سال 1376
29- محمدپور، اسكندر. تحليل قضائي از قوانين جزايي، سلسله مباحث مشورتي قضات دادگاه‌هاي كيفري تهران، ج اول، تهران، انتشارات گنج دانش، سال 1371
30- معرفت، محمدهادي. بحثي در تعزيرات (1)، فصل‌نامه حق، دفتر هشتم، سال 1365
31- معرفت، محمدهادي. بحثي در تعزيزات (2)، فصل‌نامه مطالعات حقوقي و قضائي، ش 10، سال 1366
حاجي تبار فيروزجائي، حسن، جايگزين هاي كيفر حبس، چاپ اول، انتشارات، سال 1386، ص
2- مجلات:
1- آشوري، محمد. آيين دادرسي كيفري ايتاليا در بوته آزمايش، مجله كانون وكلاي دادگستري، ش 8-9، سال 1373-1374
2- اتنف، رونالد. نقش مطالعات و يافته‌هاي جرم‌شناسي در تحولات حقوق كيفري و سياست جنايي، ترجمه دكتر علي‌حسين نجفي ابرندآبادي، مجله تحقيقات حقوقي، ش 13-14، سال 1372
3- اردبيلي، محمدعلي، آمار جنايي، فصل‌نامه حق دفتر هشتم، 1365
4- اردبيلي، محمدعلي، جايگزين‌هاي زندان كوتاه‌مدت در حقوق كيفري ايران، مجله تحقيقات حقوقي، ش 11-12، سال 1371-1372
5- اردبيلي، محمدعلي. نيمه آزادي، فصل‌نامه مطالعات حقوقي و قضائي، ش 10، سال 1366
6- بولك، برنار. قاضي اعمال‌كننده مجازات‌ها در حقوق فرانسه، ترجمه و تلخيص دكتر جعفر كوشا، مجله كانون وكلاي دادگستري، ش 10، سال 1375
7- باركلي، گوردون. نظام عدالت كيفري در انگلستان و ولز، ترجمه نسرين مهرا، مجله تحقيقات حقوقي، ش 16-17، سال 1375
8- پيماني، ضياءالدين. آثار تعليق اجراي مجازات در حقوق كيفري ايران، نشريه دانشكده حقوق و علوم سياسي، دانشگاه تهران، ش 16-15، سال 1352
3- پايان‌نامه‌ها:
1- ابوالفتحي، ابوالفتح. تعليق اجراي مجازات در حقوق كيفري ايران و حقوق تطبيقي، رساله‌ي دكتري حقوق جزا، دانشگاه تهران
2- جاني‌پور، علي‌كرم. جانشين‌هاي زندان، پايان‌نامه كارشناسي ارشد رشته حقوق جزا و جرم‌شناسي دانشگاه تهران، سال 1375
3- خانقاهي، ساسان. مجازات نقدي در حقوق كيفري ايران، پايان‌نامه كارشناسي ارشد رشته حقوق جزا و جرم‌شناسي، دانشگاه آزاد اسلامي واحد تهران شمال.
4- كريمي، نوراله. تخفيف و تبديل مجازات‌ها در حقوق ايران، پايان‌نامه كارشناسي ارشد رشته حقوق جزا و جرم‌شناسي، دانشگاه تهران، سال 1373
5- معدنچي، محمد. سياست جنايي ايران در قلمرو كيفر سالب آزادي، پايان‌نامه كارشناسي ارشد، رشته حقوق جزا و جرم‌شناسي، دانشگاه تهران، سال 1376
ب- منابع به زبان عربي
1- خميني، روح‌اله. تحريرالوسيله، ج 2، لبنان، دارالمنتظر، 1405 ه. ق.
2- شهيدثاني، شرح لمعه، ج 9، جامعه‌النجف الدينيه، 1398 ه. ق.
3- صافي، لطف‌اله. التعزير انواعه و ملحقاته، انتشارات جامعه مدرسين حوزه علميه قم، سال 1363
منابع انگلیسی
1- Andrew A- Showhrth Principales of Crimimnal Law Oxford Univercity Press reprinted. 1992.
2- A- E Bottoms The Suspended sentence in England The British Journal of Criminology Vo 121-1981.
3- Bishop (N) Non Custodial Alternative in Europe HEUNI No 14 Helsinki 1988.
4- Charkson (C. m. v) Understanding Cruminal Law London Fontana Press.
5- Gallo (E) The Penal System in Fran – Ce Western European Penal System London Sage Publication 1995.