طراحی مسجد منطقهای (جامع) با بهرهگیری از اصول معماری مدرن
چکیده
اگرچه بشر همواره در اندیشه خدا بوده و همیشه با خدا همراه؛ اما بس لحظه‌ها بود که سـخت بـا خـدا خلـوت می‌کرد و غرق در راز و نیاز با او؛ پس خلوتگاهی می‌خواست تا در حضور خدا با او خلوت کنـد ایـن خلوتگـاه می‌بایست تا درخور باشد، درخور این لحظه‌هاي باشکوه و لطیف و پاك این حضور، محضري پاك می‌طلبید لذا هدف اصلی این تحقیق طراحی مسجد منطقهای (جامع) با بهرهگیری از اصول معماری مدرن بود. این پژوهش در زمره تحقیقات کیفی قرار می‌گیرد که به روش توصیفی تحلیلی به بررسی و تحلیل اطلاعات پرداخته شده است. جامعه و نمونه آماری این تحقیق، نمونه‌های مشابه داخلی و خارجی مساجدی بود که در ساخت آن‌ها رویکرد معماری مدرن مورد توجه قرار گرفته است. نتایج تحقیق نشان داد که با توجه به حجم کلی، سبک طراحی و مصالح استفاده شده در معماری مدرن می توان مسجدی ساخت که نه‌تنها بعد معنوی و مذهبی را حفظ نموده، بلکه از لحاظ معماری مدرن نیز در سطح قابل قبولی قرار بگیرد. همچنین نتایج نشان داد که عناصر مسجد (ورودی، شبستان، گنبد، مناره‌ها، تزيینات داخلی و خارجی) می‌توانند همگی در قالب معماری مدرن حفظ و بروز شود.
واژگان کلیدی: مسجد، معماری مدرن، سبک طراحی، معماری اسلامی.
فهرست مطالب
1-4- اهداف پژوهش (هدف اصلی و اهداف فرعی) 3
1-6- تعریف واژه‌ها و اصطلاحات… 4
1-7-کاربردهای تحقیق (استفاده‌کنندگان از نتایج تحقیق) 4
فصل دوم : مروری بر تحقیقات انجام‌شده
2-2-مبانی نظری پیرامون مسجد. 6
2-2-2-مسجد خلوتگاه راز و نیاز. 7
2-2-3-1-تاریخچه ساخت اولین مسجد. 7
2-2-3-2-تاریخچه مسجد در ایران. 8
2-2-4- انواع مساجد ازنظر نوع. 10
2-2-5-دسته‌بندی مساجد ازنظر محل قرارگیری.. 12
2-2-5-4-مساجد در حد ناحیه و محله. 13
2-2-5-5-مساجد کوچک ریز محله. 13
2-2-6-1-کارکردهاي مسجد در گذر زمان. 14
2-2-6-2-کارکردهاي دیگر مسجد. 17
2-2-7-1-طبقه‌بندي معماری مساجد بر اساس ترتیب زمانی.. 19
2-2-7-2-عناصر و اجزاي کالبدي مسجد در معماري قدیم ایران. 21
2-2-7-3-عناصر فضایی اصلی تشکیل‌دهنده مسجد. 23
2-2-7-4-هنرهاي تزیینی (آرایگان) مساجد. 25
2-3-مبانی نظری پیرامون معماری مدرن. 28
2-3-2-بررسی نظریه‌ها و سبک‌های معماری مدرن. 29
2-3-2-5-بررسی نظریه‌ها در معماری.. 31
2-3-2-6-بررسی شاخصه‌ها در آثار. 32
2-3-3-معرفی آثار برجسته معماری مدرن. 33
2-3-3-1-خانه اشتاینر (آدولف لوس) 33
2-3-3-2-باوهاوس دساو (والتر گروپیوس) 34
2-3-3-3-ویلا ساوا (لوکوربوزیه) 35
2-3-3-4-خانه توگندهات (میس وندروهه) 36
2-3-3-5-بررسی فضایی و عملکردی آثار. 36
2-3-3-6-بررسی فرمی و سطوح خارجی.. 37
2-4-1-اصل طراحی در مسجد سازی.. 41
2-4-2-ویژگی‌های کالبدی مساجد. 42
2-4-3-عملکردهای پیشنهادی در طراحی مساجد معاصر. 43
2-4-4-عرصه بندی فضاهای مسجد. 48
4-2-تحلیل نمونه‌های موردی داخلی.. 62
4-2-1-3- معرفی فضاهای مسجد. 64
4-2-2-مسجد دانشگاه جندی‌شاپور اهواز. 72
4-2-2-2-سازمان‌دهی فضای بسته. 76
4-2-2-3-سازمان‌دهی فضای باز. 76
4-3-تحلیل نمونه‌های مشابه خارجی.. 77
4-3-2-شرح معماری مسجد شیخ زاید. 80
4-3-3- مسجد ایا صوفیه، استانبول. 84
4-4-جمع‌بندی یافته‌های تحلیلی نمونه‌های موردی داخلی و خارجی.. 89
فصل پنجم: نتیجه‌گیری و پیشنهاد
فهرست جدول‌ها
عنوان صفحه
جدول 2-1-تحلیل نظریه‌های والتر گروپیوس، آدولف لوس، میس وندروهه، لوکوربوزیه. 31
جدول 2-2-تحلیل شاخصه‌های کلی بکار رفته در آثار والترگروپیوس،آدولف لوس،میس وندروهه. 32
جدول 2-3- تحلیل فضایی وعملکردی: خانه اشتاینر، مدرسه باوهاوس،ویلاساواوخانه توگندهات… 37
جدول 2-4- تحلیل فرمی و سطوح خارجی: خانه اشتاینر، مدرسه باوهاوس، ویلا ساوا و خانه توگندهات… 38
جدول 2-5-تناسب ارتفاع نسبت به مساحت شبستان. 50
جدول 2-6-حداقل تعداد توالت موردنیاز مساجد. 52
جدول 4-1- خلاصه یافته‌های تحلیلی نمونه‌های موردی براساس حجم کلی.. 90
جدول 4-2- خلاصه یافته‌های تحلیلی نمونه‌های موردی براساس سبک طراحی.. 91
جدول 4-3- خلاصه یافته‌های تحلیلی نمونه‌های موردی براساس ورودی.. 92
جدول 4-4- خلاصه یافته‌های تحلیلی نمونه‌های موردی براساس شبستان (صحن) 93
جدول 4-5- خلاصه یافته‌های تحلیلی نمونه‌های موردی براساس گنبد. 94
جدول 4-6- خلاصه یافته‌های تحلیلی نمونه‌های موردی براساس مناره‌ها 95
جدول 4-7- خلاصه یافته‌های تحلیلی نمونه‌های موردی براساس تزيینات داخلی.. 96
جدول 4-8- خلاصه یافته‌های تحلیلی نمونه‌های موردی براساس تزئینات خارجی.. 97
جدول 4-9- خلاصه یافته‌های تحلیلی نمونه‌های موردی براساس مصالح استفاده شده. 98
فهرست تصویرها
عنوان صفحه
تصویر 2-1- خط ثلث و نقوش آجري منارة مسجد جامع ساوه. 28
تصویر 2-2- آدولف لوس، خانه اشتاینر، وین (قبادیان، 1388) 34
تصویر 2-3- گروپیوس، مدرسه باوهاوس، دساو (هرتسوگنرات، 1390) 35
تصویر 2-4- لوکوربوزیه، ویلا ساوا، پواسی (قبادیان، 1388) 35
تصویر 2-5-میس وندروهه، خانه توگندهات، برنو (خانی زاد، 1392) 36
تصویر 2-7-فضای کفش (زمرشیدی، 1394) 46
تصویر 2-8-نور در شبستان (زمرشیدی، 1394) 46
تصویر 2-8- تهویه در شبستان (زمرشیدی، 1394) 47
تصویر 2-9- ابعاد استاندارد برای محدوده نمازگزار (احمدی شلمانی، 1390) 50
تصویر 2-10- انواع تعریف فضایی وضوخانه (زمرشیدی، 1394) 51
تصویر 2-11- ابعاد استاندارد پاشویه (زمرشیدی، 1394) 51
تصویر 4-1- حجم ساده و مکعبی، ترکیب حجم ساده ولی دقیق، فرم نماد‌پردازانه و آرمان‌گرا 63
تصویر 4-2- نقشه‌های مسجد دانشگاه تهران. 64
تصویر 4-3- نمایی از رواق و حیاط میانی رو به ورودی‌های شرقی.. 66
تصویر 4-4- نمایی از گنبدخانه. 67
تصویر 4-5- چشم‌انداز بیرونی از گنبدخانه. 68
تصویر 4-6- فضای داخلی گنبدخانه(25/4/99 www.arel.ir) 68
تصویر 4-7- نمایی از مناره (25/4/99 www.hamino.ir) 70
تصویر 4-8- مسجد دانشگاه تهران و فضاهای اطراف(25/4/99 www.hamino.ir) 71
تصویر 4-9-مسجد دانشگاه جندی‌شاپور اهواز(25/4/99 www.aoapedia.ir) 73
تصویر4-10-یکی از ورودی‌ها(25/4/99 www.aoapedia.ir) 73
تصویر 4-11- حیاط مسجد دانشگاه جندی‌شاپور(25/4/99 www.aoapedia.ir) 73
تصویر 4-12- کاشی‌های آبی‌رنگ لعاب‌کاری شده(25/4/99 www.aoapedia.ir) 74
تصویر 4-13- حیاط وضوخانه، حیاط مسجد ورودی ب(25/4/99 www.aoapedia.ir) 75
تصویر 4-14- پلان‌ها(25/4/99 www.aoapedia.ir) 75
تصویر4-15- مقطع طولی(25/4/99 www.aoapedia.ir) 75
تصویر 4-16- نمای ورودی ساختمان(25/4/99 www.aoapedia.ir) 76
تصویر 4-17- نمای ورودی ساختمان(25/4/99 www.aoapedia.ir) 76
تصویر 4-18- تزئینات(25/4/99 www.aoapedia.ir) 77
تصویر 4-19- مسجد ساخته‌شده………………………………………………………………………………….. 78
تصویر 4-20- مسجد در حال ساخت… 78
تصویر 4-21- مسجد ساخته‌شده. 78
تصویر 4-22- مسجد در حال ساخت… 78
تصویر 4-23- فرش دستبافت 47 تنی مسجد (11/3/99 www.lastsecond.ir) 78
تصویر 4-24-لوسترکریستالی بزرگ مسجد (11/3/99 www.lastsecond.ir) 79
تصویر 4-25- نمایی از گنبدها (11/3/99 www.lastsecond.ir) 79
تصویر 4-26- مناره‌های مسجد (11/3/99 www.lastsecond.ir) 79
تصویر 4-27-سایت مسجد (11/3/99 www.lastsecond.ir) 80
تصویر 4-28- پلان مسجد (11/3/99 www.lastsecond.ir) 81
تصویر 4-29- نمای طولی مسجد (11/3/99 www.lastsecond.ir) 81
تصویر 4-30- نمای اصلی مسجد (11/3/99 www.lastsecond.ir) 81
تصویر 4-31- حیاط مرکزی (11/3/99 www.lastsecond.ir) 82
تصویر 4-32- ستون‌های اطراف حیاط مرکزی (11/3/99 www.lastsecond.ir) 82
تصویر 4-33-ستون‌های اطراف حیاط مرکزی و سایت (11/3/99 www.lastsecond.ir) 82
تصویر 4-34- شبستان (11/3/99 www.lastsecond.ir) 82
تصویر 4-35- پوشش گنبدها (11/3/99 www.lastsecond.ir) 83
تصویر 4-36- تزیینات (11/3/99 www.lastsecond.ir) 84
تصویر 4-37- نمای خارجی مسجد(15/3/99 www.archoma.com) 85
تصویر 4-38- گنبد مرکزی(15/3/99 www.archoma.com) 86
تصویر 4-39- چهل پنجره گنبد. 86
تصویر 4-40- فضای داخلی مسجد(15/3/99 www.archoma.com) 87
تصویر4-41- پلان مسجد ایا صوفیه(15/3/99 www.archoma.com) 87
تصویر 4-42- نما و برش مسجد ایا صوفیه(15/3/99 www.archoma.com) 87
تصویر4-43- برش مسجد ایا صوفیه(15/3/99 www.archoma.com) 87
تصویر4-44- برش حجمی مسجد ایا صوفیه(15/3/99 www.archoma.com) 88
تصویر 4-45- نمایی از ستون‌های مسجد(15/3/99 www.archoma.com) 88
تصویر 4-46- نمایی از منارهای مسجد(15/3/99 www.archoma.com) 89
تصویر 4-47- تابلوی موزاییک تصویر حضرت عیسی مسیح (ع) (15/3/99 www.archoma.com) 89
منابع فارسی
- ابراهیمی، س.، اسلامی، غ.(1388)، معماری و شهرسازی ایران در دوران گذار ،نشریه هویت شهر، سال چهارم، شماره 9، بها ر وتابستان 89.
- احمدی حکمتی، ح. (1384)، نقش آموزشی مسجد در عصر پیامبر (ص)، کتاب کارکرد مساجد، تهران، نشر رسانش.
- احمدی شلمانی، م. (۱۳۹۰)، معماری معاصر مساجد، تهران، فرهیختگان دانش.
- اصغری، م.، شفیعی و.(1391)، شباهت ها و تفاوت های معماری مدرن و پست مدرن.نشریه آفتاب هنر (174)، 29-24.
- امینی، ا. (1394)، هویت مکان – حس مکان معماری الگوریتمیک در شهرسازی (تطبیق معماری الگوریتمیک شهری با حس مکان)،همایش ملی معماری شهرسازی عمران و گردشگری توسعه پایدار شهری،قزوین.
- برادبنت، ج. (1375)، شالوده شکنی، ترجمه منوچهر مزینی، تهران، شرکت پردازش و برنامه‌ریزی شهری.
- بشیریان، ا. ، خانلو، ن. (1395)، بررسی و تحلیل روش های طراحی لودویگ میس وندروهه از دیدگاه کاری یورماکا، کنفرانس بین المللی مهندسی شهرسازی، عمران، معماری.
- بلیک، پ. (1395)، پیشگامان معماری نوین (لوکو ربوزیه – میس وان دروئه – رایت)، ترجمه محمدحسن افضلی‌نژاد، تهران، تالار کتاب.
- بنه ولو، ل. (1395)، تاریخ معماری مدرن، تهران، دانشگاه تهران.
- پورجعفر، م. (1389)، نقش و جایگاه مسجد در برنامه‌ریزی و طراحی محله‌های شهرهای اسلامی، تهران، دانشگاه تهران.
- پیرنیا ، م. ک. (1387)، سبک شناسی معماری ایران ، تهران ،نشر سروش دانش.
- حائری، م. (۱۳۹۴)، طراحی مسجد با رویکرد مدرن، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده هنر و معماری دانشگاه آزاد اسلامی واحد یزد.
- حسن زاده، ر. (1397). روش تحقیق کاربردی (راهنمای تدوین پایان نامه و اجرای کارگاه های آموزشی). تهران: روان.
- خاکی، غ. (1397). روش تحقیق (با رویکرد پایان نامه نویسی). تهران: فوژان.
- خانی زاد، ش. (1392)، طراحی موزه در ایران و جهان (اصول و مبانی معماری و طراحی داخلی)، تهران، هنر معماری قرن.
- دهخدا، ع. (1377)، لغت نامه، زیر نظر محمد معین وسید جعفر شهیدی، تهران، موسسه انتشارات وچاپ دانشگاه تهران.
- زرگر، ا. (1396)، راهنمای معماری مسجد، تهران، دید.
- زﻣﺮﺷﯿﺪی، ح. (1385)، ﻣﻌﻤﺎری اﯾﺮان؛ اﺟﺮای ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﺎ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺳﻨﺘﯽ، ﺗﻬﺮان، اﻧﺘﺸﺎرات زﻣﺮد.
- زمرشیدی، ح. (1394)، مسجد در معماری ایران، تهران، چاپ رحلی.
- سلطانزاده، ح. (1385)، مقدمه ای بر تاریخ شهر و شهرنشینی در ایران، تهران، نشر آبی.
- شولتز، ک. (1396)، گزینه‌ای از معماری: معنا و مکان، ترجمه ویدا نوروز‌برازجانی، تهران، پرهام نقش.
- طاهباز، م.، جلیلیان، ش.، (۱۳۸۷)، اصول طراحی معماری همساز با اقلیم در ایران با رویکرد به معماری مسجد، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ۱۶ و۱۱۹و۱۲۰.
- عمید، ح. (1375)، فرهنگ عمید، تهران، موسسه انتشارات امیرکبیر
- عنابستانی، ع.، جوانشیری، م. (1398)، تحلیل اثرگذاری سبک معماری مدرن بر احساس امنیت کالبدی روستاییان در سکونتگاه‌های روستایی (مطالعه موردی: شهرستان بینالود)، فصلنامه علمی – پژوهشی برنامه ریزی منطقه ای 9(33)، 124-105.
- فاضلی، ن. (1387)، مسجد و مدرنیته: مروری تحلیل و جامعه شناسی به گفتمان‌های مسجد در ایران، پژوهشنامه‌ی علوم انسانی و اجتماعی. – فصل نامه هنر و معماری شماره‌ی 30.
- قبادیان، و. (1388)، بررسی اقلیمی ابنیه سنتی، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
- قرائتی، ت. (1393)، فضایل و آداب زیارت مسجد، تهران، راه سبز.
- کارگروهی (۱۳۷۸)، مجموعه مقالات همایش معماری مسجد: گذشته، حال، آینده، تهران، دانشگاه هنر.
- گروت، ل.، وانگ، د. (1398).، روش های تحقیق در معماری، ترجمه علیرضا عینی فر. تهران: دانشگاه تهران.
- لوکوربوزیه (1395)، فراتر از معماری، تهران، یزدا.
- لینچ، ک. (1391)، سیمای شهر، ترجمه منوچهر مزینی، تهران، دانشگاه تهران.
- مانیاگولامپونیانی، و، (1381)، معماري، شهرسازي قرن بیستم، ترجمه لادن اعتضادي، تهران، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
- مختاری، ا. (1395)، میراث معماری مدرن ایران، تهران، دفتر پژوهشهای فرهنگی.
- معین، م. (1387)، فرهنگ معین، تهران، زرین.
- مقربی، ف.، حریرچی، م.، فروتن، م. (1393)، تحلیل حکمت متعالیه در بناهای معماری:مطالعه موردی مسجد شیخ لطف الله،دومین همایش ملی معماری ،مرمت، شهرسازی و محیط زیست پایدار،همدان.
- مهدوی نژاد، م. ج. (۱۳۸۳)، حکمت معماری اسلامی- جستجو در ژرف ساختهای معنوی معماری اسلامی ایران، نشریه هنرهای زیبا (19)، 66-57.
- مهدوی نژاد، م. ج.، بمانیان م. ر.، خاکسار، ن. (1389)، هویت معماری؛تبیین معنای هویت در دوره های پیشامدرن،مدرن و فرامدرن.نشریه هویت شهر (7)، 122-113.
- هرتسوگنرات، و. (1390)، باوهاوس: تاریخچه، مکتب معماری وطراحی باوهاوس، تهران، کاوش پرداز.
- هیلن برند، ر. (۱۳۸۰)، معماری اسلامی، شکل کارکرد و معنی، ترجمه با قرآیت الله شیرازی، تهران، روزنه.
- یزدانی رستم، ف.، یزدانی رستم، م.، کیا، آ. (1393)، اصل وحدت در معماری اسلامی با تاکید بر نقوش،اولین کنفرانس ملی شهرسازی، مدیریت شهری و توسعه پایدار،تهران.
- یشمی، ج. (1378)، ورودی مساجد، مجموعه مقالات همایش معماری مسجد گذشته حال-آینده، جلد اول، تهران، نشر دانشگاه هنر.