طراحی محله دوستدار کودک با رویکرد پایداری اجتماعی (حس تعلق به مکان) در شهر دوستدار کودک بم
چکیده
شهر دوستدار کودک اگرچه دورنمای پیمان حقوق کودک و نظام نامه اخلاقی را دارد، فرآیندی است که براساس چند مرحله شکل می گیرد. به عبارت دیگر در چند مرحله اقداماتی از سوی مقامات دولتی و غیر دولتی در منطقه صورت می گیرد تا بتوان به دورنمای اصلی دست یافت.
خصوصیات یک محله دوستدار کودک به شرح زیر است :
- مبتني بر مشارکت جامعه محلی است؛
- رويكرد پايين به بالا دارد؛
- نگاه همه جانبه به تمامي كودكان دارد؛
- مراقب است تا هيچ كودكي از دريافت خدمات اوليه و اساسی محروم نشود؛
- داراي سيستم خدمات يكپارچه و ادغام يافته مي‌باشد تا بر مشكلاتي كه براي مقابله با آنان در سطح محلي و ملي برنامه مشخصي وجود ندارد، فائق آيد؛
- براي توانمندسازي مادران، خانواده، محله و جامعه تلاش مي‌كند تا نياز‌هاي اساسي كودكان كه بعضا مورد غفلت قرار مي‌گيرد، به خصوص در گروه‌هاي آسيب‌پذير، مورد توجه قرار گيرند؛
- فضاي مناسب همكاري و همفكري را براي كليه ذی‌نفعان برنامه اعم از شهرداري‌ها، شوراهاي محله، مراكز دولتي، مراكز پژوهشي و سازمان‌هاي بين‌المللي فراهم مي‌سازد تا نسلي پويا و كارآمد بوجود آيد.
- خود را ملزم به رعايت حقوق كودكان، بخصوص حق مشاركت كودكان مي‌داند؛
- کودک در معرض خطر را شناسايی و به ارگان مسئول ارجاع می‌دهد.
فهرست مطالب
فصل اول – چارچوب کلی تحقیق.. 1
1-2-طرح مسأله و ضرورت تحقیق.. 4
1-3-اهمیت موضوع مورد پژوهش…. 6
1-8-قلمرو و محدودیت های تحقیق.. 12
1-10-ساختار مطالعاتی پژوهش…. 13
فصل دوم – روابط اجتماعی و محله. 15
2-1-1- محله از لحاظ مفهوم واژه و کلمه. 16
2-2- نگاهی به مفهوم محله در شهرسازی گذشته. 18
2-2-1- نقش مرکز محله، در محله های سنتی.. 19
2-3- آسیب شناسی محله های امروز. 20
2-4-1- اهمیت محله ها در فضای شهری.. 23
2-4-1-1- نقش محله ها در افزایش تعاملات اجتماعی و ایجاد حس اجتماع مردمی.. 24
2-8- فواید وجود روبط و تعاملات اجتماعی در محله. 31
2-8-2- ایجاد حس تعلق به محله و اجتماع.. 33
2-8-3- ایجاد هویت فردی و جمعی.. 33
2-8-4- افزایش بهداشت و سلامت عمومی.. 34
2-8-5- کاهش جرایم و افزایش امنیت… 35
2-8-6- انجام فعالیت داوطلبانه و مشارکت اجتماعی.. 36
2-8-7- انتقال فرهنگ و ایجاد فرصت های فرهنگی.. 37
2-8-8- توسعه اقتصاد محلی و جذب سرمایه گذاری اجتماعی.. 37
2-9-1- اهمیت روابط اجتماعی.. 38
2-10- عوامل موثر بر روابط اجتماعی.. 39
2-10-1- ویژگی های کالبدی فضای عمومی.. 40
2-10-2- ویژگی های فعالیتی فضای عمومی.. 41
2-11- چگونگی ایجاد سرمایه اجتماعی.. 44
2-11-1- عناصر اصلی سرمایه اجتماعی.. 45
2-11-2- تاثیر سرمایه اجتماعی در ارتقاء کیفیت زندگی.. 45
2-11-3- نقش محلات در ایجاد سرمایه اجتماعی.. 46
2-13-1-جايگاه آسايش رواني در پايداري اجتماعي و محيطي.. 50
2-13-3-بررسي عوامل موثر در اسايش رواني 52
2-13-4-مباني نظري پایداری اجتماعی.. 55
2-13-15-ارکان توسعه پايدار و پايداري اجتماعي.. 61
2-13-16-راهكارهاي اجتماعي در خلال طراحي محيطي سالم و شهري پايدار. 63
2-14-فضای شهری و مفاهیم مرتبط با آن.. 70
2-14-4-تحلیل گونه شناختی(هال) از فضای شهری.. 75
فصل سوم – تبیین مدل “دلبستگی به مکان” و بررسی عناصر و ابعاد مختلف آن.. 80
3-4-تعریف و تبیین دلبستگی به مکان.. 85
3-5-صور و ابعاد مختلف دلبستگی به مکان.. 88
3-6-عوامل موثر در شکل گیری دلبستگی به مکان.. 98
3-6-6- رضایتمندی از مکان.. 107
3-6-7- عوامل فعالیتی و تعاملی.. 108
3-6-9- مشارکت درطراحی مکان.. 111
4-2- تاریخچه روان شناسی رشد.. 120
4-3-3- رشد عاطفی و اجتماعی.. 130
4-3-4- رشد شناختی و ادارکی.. 132
4-4-بررسی شناخت محیط از دوران کودکی و تأثیر محیط بر رفتار. 137
4-4-1- روان شناختی و رفتارهای کودکان.. 139
4-4-2-دیدگاههای محققین در زمینه شناخت محیطی کودکان.. 143
4-5- خیال پردازی و خلاقیت در کودکان.. 155
4-5-1- ارتباط بین خلاقیت و تخیل.. 158
4-5-2- فواید خیال پردازی در کودک…. 162
4-5-3-ویژگی های خلاقیت در کودکان خردسال.. 163
4-5-4- اهمیت خلاقیت در کودکان.. 165
4-6-1- تعریف بازی و زمین های بازی.. 174
4-6-2- نظرات متخصصان تعلیم و تربیت پیرامون جایگاه بازی.. 176
4-6-6- عوامل مؤثر در بازي.. 191
4-7-عوامل مربوط به هوش و خلاقيت… 195
4-8-1- بازي و روش‌هاي بر انگيزش خلاقيت در طول بازي.. 201
4-9- انواع زمين‌هاي بازي.. 206
4-9-1- فضاي بازي كودك و پرورش خلاقيت… 209
4-10- تاثیر محیط بر رشد کودک…. 217
4-11- امکانات پرورشی محیط از دیدگاه روان شناسی.. 227
4-11-2-1- فواید بازی کودکان در طبیعت… 228
4-11-3-1- بررسی الگوی فعالیت کودکان در منظر. 230
4-12-1-مفهوم پارک در فرهنگ استاندارد دانشگاهی (1975). 232
4-12-2-مفهوم پارک در فرهنگ امریکن هرپتاژ(1982). 232
4-12-3- طبقه بندی پارک ها: 233
4-12-4- طبقه بندی پارک های شهری.. 234
4-12-14-1-پارک های شهر در مقیاس همسایگی.. 235
4-12-4-2-پارک های شهر در مقیاس محله. 235
4-12-4-3-پارک های شهر در مقیاس ناحیه. 235
4-13- جمع بندی و نتیجه گیری فصل.. 237
فصل چهارم – لزوم وجود شهرهای دوستدار کودک…. 241
4-1-درباره یک مفهوم حیاتی در معماری- احساستعلق به مكان.. 242
4-2-شهرهای دوستدار کودک ( children friendly city “CFC”). 246
4-3-ضرورت مناسب سازی فضای شهر برای کودکان 250
4-3-2-فضاهای بازی غیررسمی.. 254
فصل پنجم – بررسی نمونه های مشابه. 256
5-1-نمونه موردی شهر دوستدار کودک در ایالات متحده آمریکا- نیویورک…. 257
5-1-1-معرفی محله های PS 23 Sound و PS 244 Sound آمریکا – نیویورک…. 258
5-1-2-اهداف طراحی با توجه به روند کلی طرح.. 260
5-1-3-تحلیل اهداف و سیاست های طراحی.. 260
5-1-3-1-توجه به ویژگی های هویتی افراد محله به خصوص کودکان.. 260
5-1-3-2-بررسی فضاهای شهری آموزشی.. 263
5-1-3-3-بررسی هویت کالبدی محله. 263
5-1-3-4-تعیین مکان های مناسب جهت طراحی فضاهای آموزشی برای کودکان.. 264
5-1-3-5-تامین نیازهای اولیه کودکان در استفاده از این فضاها 266
5-1-3-6-انعطاف پذیر کردن فضاهای آموزشی و مبلمان شهری.. 267
5-1-4-بررسی ابعاد آموزشی فضاها و مبلمان شهری طراحی شده در محله: 268
5-2-تعلق و وابستگی در نگای تای.. 278
5-2-2-مائوری و ابعاد اتصال محل 281
5-2-3-تاریخچه مختصر در مورد نگای تاهی و مارا 283
5-2-4-4-بحث و نتیجه گیری.. 304
فصل ششم – الگوهاي طراحي “شهر دوستدار كودك” نمونه موردي : شهر دوستدار كودك بم.. 308
6-1-3-موقعیت جغرافیایی بم.. 314
6-1-6-وضعیت اقتصادی و کشاورزی.. 318
6-3-نقش فضاي سبز در شهرهاي دوستدار كودك…. 325
6-4-شاخصه هاي طراحي فضاي سبز در نمونه موردي.. 331
6-5-طرح پیشنهادی برای جامعه دوستدار کودک 335
فهرست جداول، نمودار،عکس ها و تصاویر :
عنوان صفحه
جدول 2-2- فواید توسعه روابط اجتماعی در محله. 36
نمودار 2-1 – محله به عنوان یکی از مهم ترین بسترهای شکل گیری روابط اجتماعی.. 47
تصویر2-1-اهداف پایداری زیست محیطی.. 49
تصویر 2-2- عوامل موثر در كيفيت زندگي.. 49
تصویر2-3- چرخه زندگي پايدار. 49
نمودار2-2-نمودار سلسله مراتب مازلو. 51
تصویر2-4- مبانی نظری پایداری اجتماعی.. 56
تصویر2-5- عوامل موثر بر توسعه پایدار. 57
تصویر2-6- ابعاد توسعه پایدار. 58
تصویر2-7- جهت های توسعه پایدار. 59
تصویر2-8-اصول عمومی توسعه پایدار. 59
تصویر2-9-ابعاد پایداری اجتماعی.. 61
جدول 2-3- مقايسه رويكرد فضایی با سایر رويكردهاي برنامه‌ريزي از نظر اهداف… 78
جدول2-4- مقايسه رويكردفضایی با ساير رويكردهاي برنامه‌ريزي از نظر پي‌آمدهاي فضايي.. 78
تصویر 3-2 – سلسله مراتب دلبستگی به مکان براساس صور و ابعاد مختلف آن. 111
تصویر 3-3- مدل تبیین شده از فرایند دلبستگی به مکان. 113
تصویر 3-4 – مدل تبیین شده از فرایند دلبستگی به مکان. 115
جدول 4-1- تطابق فضاهای مطلوب با توجه به گروه های سنی و اهداف رشد.. 125
جدول 4-2- ویژگی های جسمانی، حرکتی، عاطفی، اجتماعی، ادراکی و شناختی.. 133
جدول 4-3 فعالیت های مربوط به گروه های سنی.. 136
عکس 4-1- زمین بازی کودکان- مأخذ: Rojals, 2006: 87.. 175
عکس 4-2- بازی و اجتماعات کودکان.. 181
عکس 4-3 جنسيت و بازي كودكان.. 194
عکس 4-4- محيط بازي كودكان.. 199
جدول 4-4- ويژگيهاي روان شناختي فضاهاي بازي كودكان.. 211
جدول 4-5 جنسیت وسایل بازی.. 216
جدول 4-6 – ویژگی های فضایی که در ایجاد تعامل کودک با محیط موثرند.. 226
جدول 2-7 – تقسیم بندی فضای سبز شهری.. 236
عکس4-1- فضای شهری مناسب کودک…. 251
عکس 5-1-ابزاری که در آن ها از ضربات دست برای ایجاد موسیقی استفاده می شود. 261
عکس 5-2- نمونه ابزاری که در آن ها از ضربات دست برای ایجاد موسیقی استفاده می شود. 262
عکس5-4- محلی برای بازی کودکان و آموزش…. 269
عکس 5-5- سیستم انتقال صوت… 269
عکس 5-6- بازی های آموزشی.. 270
عکس 5-7 – محل نشستن نزدیک محل بازی.. 271
عکس5- 8- مکانیابی فضاهای آموزشی.. 272
عکس 5-9- صفحات انعکاس دهنده صوت… 273
عکس 5-10 -صفحات انعکاس دهنده صوت… 273
عکس 5-11 -صفحات انعکاس دهنده صوت… 274
عکس 5-12 – صفحات انعکاس دهنده صوت… 275
جدول -1-5اصول و معیارهای طراحی)ماخذ نگارنده(. 277
تصویر6-1-محل جایگیری بم در نقشه ایران و استان کرمان.. 309
تصویر6-2-نقشه توپوگرافی بم.. 310
تصویر6-3-بافت قدیم شهر بم.. 313
عکس 6-1- بم پس از زلزله 1382. 319
ماتريس6-1- اولويتهاي طراحي پروژه مدرسه رويايي.. 330
نمودار 1-6 – مقايسه اولويتهاي طراحي از ديدگاه كاربر و طراح ( پروژه مدرسه رويايي). 330
تصوير 1-6 -انمايي فضاي سبز در يكي از جداول- ماتريسهاي ارائه شده توسط كودكان.. 333
ماتريس 6-2- نظرات بچه ها در خصوص ويژگيهاي فضاي سبز در پروژه شهر دوستدار كودك بم.. 333
ماتريس 6-3- نظرات بچه ها در خصوص ويژگيهاي فضاي سبز در پروژه شهر دوستدار كودك بم.. 334
ماتريس-4-6نظرات بچه ها در خصوص ويژگيهاي فضاي سبز در پروژه شهر دوستدار كودك بم.. 334
منابع فارسی
1- حائری، محمد رضا ؛ زلزله در اندیشه ، دعوت به بازبینی در مفاهیم معتبر ، فصلنامه اندیشه ایرانشهر- شماره 1 ، پاییز 1383.
2- بیگدلی، مهناز ؛ شهروندی با دقت در تعریف، مقاله ، 1383
3- منصور فلامکی ؛ فرهنگ زیست محله ای شهر های ایران ؛ مقاله ؛ 1384
4- اصانلو ، حسن ؛ فرهنگ معماری – موسسه آموزش خدمات جهانگردی و هتلداری ؛ جزوه آموزشی ؛ 1384
5- فکوهی ، ناصر ؛ انسان شناسی شهری ؛ نشر نی ؛ 1383
6- قجری ، حسین علی ؛ نقش سازمانهای محله ای (CBOS ) به مثابه بخشی از جامعه مدنی در نظم اجتماعی – دانشگاه تربیت مدرس ؛ مقاله ؛ 1383
7- غفاری ، غلامرضا؛ باز تولید سرمایه اجتماعی در سطح محله ؛ دانشگاه تهران ؛ مقاله ؛ 1384
8- غراب ، ناصرالدین ؛ نقش مدیریت محله ای در مشارکت مدنی ؛ مقاله ؛ 1383
9- طالب ، مهدی ؛ چالشهای اساسی باز تولید سرمایه اجتماعی ، دانشگاه تهران ، مقاله ، 1383
10 – فالکس ، کیث ؛ شهروندی ، ترجمه : دلفروز ، محمد تقی ؛ 1382
11 – معاونت مستقل امور بهداشت و درمان ، خانواده سالم ، 1384
12 – فصلنامه اندیشه ایرانشهر ، شماره 2 و 3 و 4
13 – مشهدی زاده ، ناصر ؛ زندگی شهری چگونه شکل گرفت ، مقاله ، 1384
14 – جعفر پور ، محمد رضا ؛ پیوستگی های همسایگی ؛ تعلق خاطری روبه زوال ( محله نباید نابود شود ) ، مقاله ، 1384
15- پیران ، پرویز ؛ شورا ها و شورا یاری ضرورت های ملی و بستر های جهانی، مقاله ، 1383.
16- سلطان زاده، حسین ؛ فضا های شهری در بافت های تاریخی ایران ، دفتر پژوه های فرهنگی ، 1370.
17- پایگاه اطلاع رسانی شهر سازی و معماری www.uan.ir
18- حبیبی ، محسن ؛ محله باهستانی سرد ، مقاله ، 1384
19- حبیبی ، محسن ؛ خاطره زیر بنای شهر ، مقاله ، 1384
20- تکمیل ، همایون ؛ غلامحسین ، هویت بخشی به محله های تهران با احیای آثار تاریخی و میراث فرهنگی ، مقاله ، 1383.
21- رحیم مشائی، اسفندیار؛ همایش توسعه محله ای – پیشگفتار، 1383.
22- یازرلو، زکریا همایش توسعه محله ای – مقدمه، 1383.
23- بلخاری قهی ، حسن؛ هویت و جایگاه “شهر ” در تمدن اسلامی ، مقاله 1383.
24- میر سلیم ، سید مصطفی؛ جدیدی ، احمد ؛ هویت و فرهنگ محله ای ، مقاله 1383.
25- دکتر فریادی، دکتر طبیبیان؛ آفرینش محلات و مکان ها در محیط انسان ساخت ، انتشارات دانشگاه تهران ، 1384.
26-کزازی ، میر جلال الدین؛ کوی و برزن و جغرافیای فرهنگی ، مقاله، 1383.
منابع انگلیسی
- Ahrentzen,Sherry.B.(1992), ‘Home as a workplace in the lives of women’. In I. Altman & S.M. Low, Eds. Place Attachment, New York, Plenum, pp. 113-138.
- Altman, I. (1993), ‘Dialectics, physical environments, and personal relationships’. Communication Monographs, 60, pp.26-34.
- Appleyard, D.(1976). Livable urban streets: Managing auto traffic in neighbourhoods, Washington DC. Govemment Printing Office.
- Bonaiuto, M., Aiello. A., Perugini, M., Bonnes. M. and Ercolani, A.P.(1999).’Multidimensional Environment quality and neighbourhood attachment’. F. and Bonnes. M. (2002), ‘ Indexes of perceived residential environment quality and neighborhood Bonnes, M., Secchiaroli, G. (1995), Environmental Psychology: A Psychosocial Introduction, London, Sage.
- Bricker, K.S. and Kerstetter, D.L. (2000). ‘ Level of specialization and place attachment: An exporatory study of whitewater recreationists’. Leisure Sciences, 22, pp. 233-257.
- Brower, S. (1988), Design in Familiar Places: What Makes Home Environments Looks Good, Praeger, New Yourk.
- Brown, B.B. and Perkins, D.D. (1992). ‘ Social cohesiveness, territoriality and holiday decorations’. Environment and Behaviour, 27. Pp. 539-565.
- Canter D. (1977), The Psycology of Place, London, The Architectural Press Ltd.
- Chavis, D.M. and Pretty, G. (1999), ‘ Sense of community” Advances in measurement and application’. Journal of Community Psychology, 27:6, pp. 635-642.
- Chawla, L.(1992). ‘ Chilhood palce aattachment’. In I Altman and S. Low (Eds.) Place Attachment, New York, Plenum Press, 63-86.
- Cohen, Y.S. and Shinar, A. (1985). Neighbourhoods and Friendship Networks, The University of Chicago, Chicago. Dovey, K., (1999), Framing places: Mediating power in built form. London, Routledge
- Eisenhaure, B.W., Krannich, S. (1996). ‘Does where you live predict health related behaviours? A case study in Glasgow’. Health Buletin, 54,pp.443-446.
- Feldman, R.M.(1990),’Settlement Identity: Psychological bonds with home places in a mobile society’.Environmental Planners. 27 305-315.