طراحی مرکز فرهنگی با رویکرد زمینه گرایی
چکیده
بی شک وجود مراکز فرهنگی در اجتماع بسیار ضروري است. فرهنگ هر جامعه یک مفهوم کلی است و تمامی ارزش ها و یافته هاي معنوي مردمان آن جامعه را در بر می گیرد. پس فرهنگ میراث هر قومی است که از پیشینیان برگرفته شده و در آن تغییراتی داده شده و به نسل بعد انتقال یافته است. نقش حیاتی مراکز فرهنگی در جوامع بشري نقشی بدیع، ماندگار و مروج ناب ترین پدیده هاي فرهنگی است. همراه با تحولات زمانه، مراکز فرهنگی نیز شیوه هاي نو و متفاوتی را با گذشته، به منظور حفاظت از میراث فرهنگی و طبیعی، اختیار کرده و بنا بر ویژگی‌هایشان بیش از پیش با معماري، علوم اجتماعی، محیط زیست و بطور خاص با زمینه عجین شد‌ه‌اند. زمینه‌گرایی دیدگاهی است که که به ویژگی های خاص یک مکان و به کار گیری آن در طراحی معاصر، توجه دارد. از این رو در عین حال که به گونه ای ضمنی به تمایز مکان نیاز دارد، به صراحت تداوم ارزش های کالبدی مکان با زمینه ی موجود را خواستار است. با وجود اینکه تاکنون تحقیقات متعددی درباره‌ی کاربرد زمینه در معماری انجام شده اما همچنان مراکز فرهنگی موجود در شهرستان کرمان با زمینه ارتباط چندانی ندارند، لذا طراحی یک مرکز فرهنگی با این رویکرد از اهمیت بسزایی برخوردار است. به همین دلیل هدف این تحقیق طراحی یک مجموعه ی فرهنگی با رویکرد زمینه‌گرایی است که در راستای این هدف ویژگی های معماری زمینه‌گرا که ایجاد زمینه گرایی کالبدی، اقلیمی و طبیعی می نماید مورد توجه قرار گرفته است. این پژوهش از نوع پژوهشهای کیفی است که به روش “پژوهش موردی” انجام شده که محقق برای رسیدن به مصادیق طراحی زمینه گرا، اقدام به تحلیل نمونه های موردی داخلی و خارجی با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای و آنلاین نموده است. نتایج تحقیق حاکی از آن بود که مولفه هایی مانند توجه به بستر و بهره گیری از مولفه های طبیعی سایت، توجه به اقلیم و به کار گیری عناصر اقلیمی چون حیاط مرکزی، کشیدگی ساختمان، نورگیری، جهت تابش و…باعث زمینه گرایی در طراحی فرهنگسرا در شهر کرمان می شود که این نتایج در طراحی مورد استفاده قرار گرفته است.
واژه های کلیدی:
مجتمع فرهنگی، فرهنگسرا، زمینه گرایی
فهرست مطالب
1-9- تعاریف واژگان کلیدی تحقیق. 24
فصل دوم : مبانی تحقیق و مروری بر تحقیقات انجام شده
2-2-مبانی نظری مرکز فرهنگی.. 34
2-2-2-مراکز فرهنگی در گذشته و حال. 34
2-2-3-تاریخچه ی فرهنگسرا در ایران. 35
2-2-4- فواید و مزایای مجموعه های فرهنگی.. 36
2-2-5-دیدگاههای موجود و مبانی نظری طراحی مجموعه های فرهنگی.. 36
2-2-6-وجود هویت عملکردی و فرهنگی در طرح یک مجموعه فرهنگی.. 37
2-2-7-نمادگرا یا یادمان گرا بودن طرح یک مجموعه فرهنگی.. 37
2-2-8-ساده یا پیچیده بودن فرم کلی مجموعه فرهنگی.. 37
2-2-9-ارتباط و تناسب عملکرد با فرم بنا 38
2-2-10- اهداف مورد نظر در طراحی مجموعه فرهنگی.. 38
2-2-10-1-ارتباط مناسب بین افراد، جامعه و معماری، جهت ایجاد وحدت و یگانگی.. 38
2-2-10-2-ایجاد جاذبه های مناسب جهت ایجاد ارتباط.. 39
2-2-10-3-پاسخگویی به نیازهای عملکردی- فرهنگی جامعه. 39
2-2-10-4-تعیین کیفیات فرم و مبانی طراحی مجموعه های فرهنگی.. 39
2-2-10-5-تسلط و غلبه داشتن مجموعه. 39
2-2-10-6-تعیین عرصه ها و دامنه های دید. 40
2-2-10-7-آگاهی برحرکت در محیط مجموعه. 40
2-2-11- مفاهیم و مبانی نظری مرتبط با فرهنگ… 40
2-2-11-1-تعریف مفهوم فرهنگ… 40
2-2-11-2- مفاهیم عام فرهنگ… 41
2-2-12-فرهنگ ایرانی و تاثیر آن در فرهنگ جهان. 42
2-2-13-فرهنگ و روابط بین الملل. 43
2-2-14-ضرورت پرداختن به فرهنگ… 43
2-2-16-تقسیم بندی فضاهای فرهنگی شهر و مشخصات و وظایف آن ها 45
2-2-17-مفهوم ارتباط در محیط معماری یک مجموعه فرهنگی.. 45
2-2-18-لزوم توجه به سیستمهای اجتماعی- فرهنگی و بسط آن در معماری مجموعه فرهنگی.. 47
2-2-19-فضای فرهنگی و ماهیت جمعی آن. 47
2-3-3-هویت، فرهنگ و معماری.. 49
2-3-5-الگوهای زمینه در معماری.. 54
2-3-6- انواع زمینه گرایی در معماری.. 56
2-3-6-1- زمینه گرایی کالبدی.. 56
2-3-6-2- زمینه گرایی تاریخی.. 57
2-3-6-3- زمینه گرایی اجتماعی – فرهنگی.. 57
2-3-6-4-زمینه گرایی اقلیمی.. 60
2-3-7- رابطه طرح معماری با بستر طرح. 60
2-3-8- انواع بستر های طراحی.. 61
2-3-8-1- زمینه طراحی در بافت سنتی.. 61
2-3-8-2- زمینه طراحی در کنار بنایی شاخص و تاریخی.. 61
2-3-8-3- زمینه طراحی در دامان طبیعت.. 62
2-3-8-4- زمینه طراحی در بافت جدید. 62
2-3-8-5- زمینه طراحی در نقطه شاخص شهری.. 63
2-3-9- رویکردهای جهانی به حضور ساختارهای جدید در زمینه ی تاریخی.. 63
2-3-10- رهنمودهای طراحی در زمینه ی تاریخی.. 65
2-3-11- خصوصیت زمینه ی تاریخی.. 66
2-3-11-1- موقعیت قرارگیری.. 66
2-3-12-اهداف معماری زمینه گرا 69
3-3-جامعه، نمونه و روش نمونه گیری تحقیق. 81
3-4-ابزار گردآوری اطلاعات.. 82
3-6-روش تجزیه و تحلیل اطلاعات.. 83
فصل چهارم : نتایج (تجزیه و تحلیل یافته ها)
4-2-معرفی نمونه موردی های داخل ایران. 85
4-2-1- مجموعه فرهنگی تفریحی عباس آباد – تهران. 85
4-2-1-1-تحلیل مجموعه فرهنگی تفریحی عباس آباد تهران. 85
4-2-2-1- تحلیل فرهنگسرای خاوران توسط کامران افشار نادری.. 93
4-2-4- فرهنگسراي هنر (ارسباران) 96
4-3-بررسی نمونه های موجود از آثار منظر فرهنگی- تاریخی انجام شده در سایر کشور های جهان. 98
4-3-1-مجموعه فرهنگی تفریحی دلاویلت.. 98
4-3-1-1-نقد و تحلیل کلیت پروژه مجموعه فرهنگی تفریحی دلاویلت و ریز فضاهای آن: 100
4-3-2-مجموعه فرهنگی تیجیبائو. 104
4-3-2-1-تاریخچه و معرفی سایت مجموعه فرهنگی تیجیبائو. 106
4-3-5- مجموعه فرهنگی جرج پمپیدو. 115
4-4-جمع‌بندی نمونه‌های موردی و استخراج مصادیق. 120
4-5-اثبات فرضیه ها و نتایج. 122
5-2-2-گسترش ادواری شهر (بافت ها) 127
5-2-4- سازمان فضائي و حدود كلي توسعه شهر كرمان: 128
5-2-5- محله های بافت قدیم. 130
5-2-6- استخوان بندی راه ها: 130
5-2-7- حدود شهر قدیم کرمان. 131
5-2-8- دروازه های شهر قدیم. 132
5-2-9- ژئومورفولوژی و شیب زمین.. 132
5-3-ویژگی های اقلیمی در طراحی ساختمان ها در کرمان. 133
5-4-3-تحلیل دسترسی ها به سایت.. 135
5-4-5-ویژگی های اقلیمی سایت.. 136
5-4-6-دلایل انتخاب مکان طراحی: 136
5-5-استاندارد و ضوابط طراحی.. 136
5-5-1-مشخصات فضاهای اداری، رفاهی و خدماتی: 136
5-5-2-شرایط قرارگیري فضاهاي اداري.. 137
5-5-5-6-ایمنی در پشت‌صحنه. 140
5-8-روند طراحی.. 125
فهرست جدول‌ها
عنوان صفحه
جدول 2-1- رویکردهای کلیت و انسجام فضاهای شهری و شهر (يگانه، 1379) 55
جدول 2-2- گونه های مختلف معماری در زمینه (نگارنده) 58
جدول 2-3- معیارهای موثر در طراحی بر اساس نوع زمینه (نگارنده) 78
جدول 2-4- اقدامات موثر در طراح بر اساس نوع زمینه (نگارنده) 78
جدول 3-1-نمونه های موردی تحلیل شده 82
جدول 3-2-توصیف کلی مولفه‌های بررسی شده 83
جدول 4-1-تحلیل مجموعه فرهنگی تفریحی عباس آباد براساس مولفه‌های زمینه‌گرایی (نگارنده) 91
جدول 4-2-تحلیل فرهنگسرای خاوران براساس مولفه‌های زمینه‌گرایی (نگارنده) 95
جدول 4-3-تحلیل فرهنگسرای نیاوران براساس مولفه‌های زمینه‌گرایی (نگارنده) 96
جدول 4-4-تحلیل فرهنگسرای هنر براساس مولفه‌های زمینه‌گرایی (نگارنده) 97
جدول 4-5-تحلیل مجموعه فرهنگی تفریحی دلاویلت براساس مولفه‌های زمینه‌گرایی (نگارنده) 104
جدول 4-6-تحلیل مجموعه فرهنگی تیجیبائو براساس مولفه‌های زمینه‌گرایی (نگارنده) 114
جدول 4-7-تحلیل مجتمع فرهنگی گتی براساس مولفه‌های زمینه‌گرایی (نگارنده) 115
جدول 4-8-تحلیل مجموعه فرهنگی جرج پمپیدو در پاریس براساس مولفه‌های زمینه‌گرایی (نگارنده) 117
جدول 4-9-تحلیل مرکز فرهنگی پلاسن براساس مولفه‌های زمینه‌گرایی (نگارنده) 118
جدول 4-10-تحلیل مرکز فرهنگی برگاما براساس مولفه‌های زمینه‌گرایی (نگارنده) 119
جدول 4-11-جمع بندی نتایج از بررسی نمونه های موردی.. 120
فهرست شکل‌ها
عنوان صفحه
تصویر 1-1- دیاگرام سازماندهی تحقیق.. 30
تصویر 2-1- منظر شهري و معماري نماد درجه تمدن و هويت جمعی اقوام و ملتهاست… 50
تصویر 2-4- ابراز هويت فرهنگي اجتماعي به‌واسطه محيط ساخته شده و ابرازهويت مطلق معماري 51
تصویر 2-5- مدل مفهومي براي عوامل شكل دهنده به هويت… 53
تصویر 2-6- هماهنگی معماری با بستر معماری (شهر) 59
تصویر 2-7- ارتباط معماری با زمینه در معماری روستای ابیانه 61
تصویر 2-8- سه خانه در بلژیک… 61
تصویر 2-9- کتابخانه عمومی بریکسن.. 61
تصویر 2-10- اسمبلی هال، مدرسه عالی فیلیپس اکستر، نیو هامپ شایر بخش الحاقی به موزه متروپلیتن 62
تصویر 2-11- مجموعه مسکونی روکو-آندو،1381- مجموعه فرهنگی تیجیبائو خانه آبشار. 62
تصویر 2-12- خانه اپرای مرکزی تای چونگ… 63
تصویر 2-13- برج رسانه ای هانس هولاین در وین.. 63
تصویر 2-14- کیفیت منظر خیابانی میتواند با تغییر جهت گیری یا عقب نشینی در بنای جدیدآسیب ببیند 67
تصویر 2-15- عقب نشینی بخش الحاقی از نمای اصلیِ بنای تالار ویکتوریا، استافوردشایر، انگلستان 68
تصویر 2-16-قرارگیری بخش اعظم بنای مربع هنر، نیم، فرانسه،جهت غلبه نکردن بربنای تاریخی مجاور 68
تصویر 2-29- دیاگرام عوامل مورد توجه در طراحی ساختارهای جدید در زمینه ی تاریخی.. 77
تصویر 4-1- مجموعه فرهنگی تفریحی عباس آباد – تهران. 85
تصویر 4-2- مجموعه فرهنگی تفریحی عباس آباد – باغ گل.. 86
تصویر 4-3- مجموعه فرهنگی تفریحی عباس آباد – تهران. 87
تصویر 4-4- مجموعه فرهنگی تفریحی عباس آباد – تهران. 88
تصویر 4-5- مجموعه فرهنگی تفریحی عباس آباد – تهران. 89
تصویر 4-6- مجموعه فرهنگی تفریحی عباس آباد – تهران. 90
تصویر 4-7- فرهنگسرای خاوران. 91
تصویر 4-8- فرهنگسرای خاوران. 92
تصویر 4-9- فرهنگسرای خاوران. 95
تصویر 4-10-فرهنگسرای نیاوران-کامران دیبا 96
تصویر 4-11-فرهنگسراي هنر (ارسباران) 97
تصویر 4-12- مجموعه فرهنگی تفریحی دلاویلت- رم کولهاس… 98
تصویر 4-13- مجموعه فرهنگی تفریحی دلاویلت- رم کولهاس… 100
تصویر 4-13- مجموعه فرهنگی تفریحی دلاویلت… 104
تصویر 4-14- مجموعه فرهنگی تیجیبائو. 105
تصویر 4-15- مجموعه فرهنگی تیجیبائو. 105
تصویر 4-16- مجموعه فرهنگی تیجیبائو. 106
تصویر 4-17- مجموعه فرهنگی تیجیبائو. 108
تصویر 4-18- مجموعه فرهنگی تیجیبائو. 109
تصویر 4-19- مجموعه فرهنگی تیجیبائو. 110
تصویر 4-20- مجموعه فرهنگی تیجیبائو. 112
تصویر 4-21- مجموعه فرهنگی تیجیبائو. 114
تصویر 4-22- مجتمع فرهنگی گتی.. 115
تصویر 4-23-مجموعه فرهنگی جرج پمپیدو در پاریس… 116
تصویر 4-24- مجموعه فرهنگی جرج پمپیدو در پاریس… 116
تصویر 4-25- مجموعه فرهنگی جرج پمپیدو در پاریس… 117
تصویر 4-26- مرکز فرهنگی پلاسن.. 118
تصویر 4-27- مرکز فرهنگی پلاسن.. 118
تصویر 4-28- مرکز فرهنگی برگاما 119
شکل 5-1- کرمان قرن سوم و چهارم هجری.. 129
شکل 5-2- کرمان قرن پنجم و ششم هجری.. 129
شکل 5-3- کرمان قرن هفتم و هشتم هجری.. 129
شکل 5-4- کرمان سال 1307 و 1315 خورشیدی.. 130
شکل 5-5- کرمان سال 1386 خورشیدی.. 130
شکل 5-6- محورهای ارتباطی اصلی شهر کرمان. 131
شکل 5-8- موقعیت دروازه ها در بافت قدیم کرمان. 132
تصویر 5-9-تصویرهوایی سایت… 134
منابع فارسی
- برولین، ب.(1386). معماری زمینه گرا. ترجمه راضیه رضا زاده، تهران: نشرخاک.
- بحرالعلومی، ز.سهیلی، ج.(1394). زمینه گرایی در معماری. تهران: نشر گوهر دانش.
- بهزادفر، م. طهماسبی، ا.(1392). شناسایی و ارزیابی مولفه های تاثیرگذار بر تعاملات اجتماعی تحکیم و توسعه روابط شهروندی درخیابان های شهری. مجله باغ نظر، شماره 25.
- مهدوی نژاد، م. بمانیان، م. ملایی، م.(1389). فرایند طراحی زمینه¬گرا- تجربه معماری. نقش جهان، شماره 1.
- گروتر، ی.(1383). زیبایی شناسی در معماری. ترجمه جهانشاه پاکزاد و عبدالرضا همایون، چاپ دوم، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
- لنگ، ج.(1386). آفرینش نظریه معماری. نقش علوم رفتاری در درک محیط. ترجمه علیرضا عینی فر، چاپ سوم، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- وایت، ا.(1385). مفاهیم پایه در معماری. ترجمه محمد احمدی نژاد، چاپ ششم، اصفهان: نشر خاک.
- وایزربرگ، ر.(1378). خلاقیت فراسوی اسطوره نبوغ. ترجمه مهدی والفی، تهران: انتشارات روزبه.
- شایان، ح. عینی فر، ع. دیبا، د.(1388). مفاهیم طراحی در زمینه بیگانه، تحلیل منطقه گرایی در آثار معماران غیربومی در کشورهای مسلمان حوزه خلیج فارس، مجله هنرهای زیبا، شماره 28.
- آندو، ت.(1381). شعرفضا، ترجمه محمدرضا شیرازی، تهران: انتشارات گام نو.
- برولین، ب.(1980). معماری زمینه گرا، سازگاری ساختمان های جدید با قدیم، ترجمه راضیه رضازاده، 1383، اصفهان: نشرخاک.
- فیلدن، ب. یوکا، ی.(1998). راهنمای مدیریت برای محوطه های میراث جهانی، ترجمه پیروز حناچی، 1386، تهران: موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
- سهیلی، ج.(1386). معماری زمینه گرا در طراحی بناهای عمومی شهری، نشریه معماری و فرهنگ، شماره 30.
- گلكار، ک. (1387) محيط بصري شهر، نشريه علوم محيطي، سال پنجم، شماره 4.
- قدیری، ب. (1385) ساختارهای جدیددر محیط های تاریخی، تهران، دفتر پژوهشهای فرهنگی.
- داميار، ر. (1393) رابطه وجوه ادراكي انسان با عوامل هويت بخش در معماري؛ نشريه مسكن و محيط روستا، شماره 146.
- آتیش تبار، م. (1388) تداوم هويت در منظر شهري، نشريه باغ نظر، تهران، شماره 12.
- بیکن، ا. (1376) طراحی شهرها، ترجمه فرزانه طاهری، تهران، مرکز مطالعات و تحقیقات شهرسازی و معماری ایران.
- پورجعفر، م. (1390) پديدارشناسي هويت و مكان در بافتهاي تاريخي، مطالعات شهر ايراني- اسلامي، شماره 3.
- آسیابی، م. (1389) درک و بیان محیط شهری، تهران، انتشارات طحان- هله.
- تولایی، ن. (1380). زمينه گرايي در شهرسازي؛ نشريه هنرهاي زيبا، دانشگاه تهران؛ شماره 10.
- يگانه، م. (1379) زمينه گرايي در معماري، نشريه راه و ساختمان، شماره 13، تهران.
- لطفی، ص.، قیصری، ح.، آهار، ح.، منوچهری، ا. (۱۳۹۲). تحلیل تأثیر دسترسی به تسهیلات محله ای در کیفیت زندگی شهری نمونه مورد: شهرمراغه، اولین همایش ملی شهرسازی و معماری در گذر زمان، قزوین، دانشگاه بین المللی امام خمینی
- رستنده، ا. (۱۳۸۸). ویژگیهای بنیادین منظر فرهنگی در فضای روستایی کوهستانی در غرب ایران، مطالعه موردی: روستای ورکانه و شهرستانه، پژوهشهای جغرافیای انسانی، شماره ۶۷٫.
- دبیری، م. (۱۳۸۸). نقش معمار منظر در منظر فرهنگی (قسمت اول و دوم)، مجله منظر، شماره ۵۷، دیماه.
- طباطبایی، پ.، گلچین، ن. (1392). احیای بناهای تاریخی با رویکرد ساختارزدایی، تقابلی در راستای تداوم، اولین همایش ملی معماری، مرمت، شهرسازی و محیط زیست پایدار.
- عمید، ح. (1378). فرهنگ فارسی عمید، تهران: انتشارات امیرکبیر.
- فلامکی، م. (1391). باززنده سازی بناها وشهرهای تاریخی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- نویفرت، ا.، پیتر، ن.(1384). اطلاعات معماری نویفرت. ترجمه: ترشیزی، ح م.تهران: انتشارات آزاده.
- مرتضوی، س.، صمدی، م. (1393). نقش فرهنگ مردم در یک محور آئینی با رویکرد طراحی شهری (نمونه موردی: شهرزنجان)، همایش ملی شهرسازی فرهنگ گرا.
- ربوبی، م. (1384). معماری و کاربردآن شناخت دیروز برای امروز و فردای معماری، تهران: نشر فضا.
- ترکزبان، ش.، ، محمدمرادی، ا. (1390). ضوابط طراحی معماری در بافت‌های تاریخی، نشریه هنر معماری بومی، دوره 1.
- کینگ، س. (1371). جامع‌شناسی، ترجمه: مشفق همدانی، تهران: انتشارات امیرکبیر.
- رودنبولر، ا. (1387). ارتباطات آئینی: از گفتگوهای روزمره تا جشنهای رسانه‌ای شده، ترجمه: عبدالله‌گیویان، تهران: دانشگاه امام صادق: پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم.
- مؤمنی، ک.، عزیزی، ش.، شیرازی، ف.، همتی، ا. (۱۳۹۴). بررسی اندیشه های کامران دیبا در طراحی فرهنگسرای نیاوران، دومین کنفرانس بین المللی معماری و فرهنگ شهر پایدار، تهران، موسسه سفیران فرهنگی مبین.
- اعلمی، ح. (1391). راهنمای مصور ایرانگردی. تهران: موسسه کتاب سرای اعلمی.
- فلاحی، ع. (1385). کاهش خطر سوانح در بافت های تاریخی، دورنمای جهانی. ارائه شده در اولین همایش ملی مدیریت بحران زلزله در شهرهای دارای بافت تاریخی، 11ـ9 خرداد 1385، دانشگاه یزد.
- امیری، ر. (۱۳۹۳). زمینه گرایی در معماری و بافت شهری، کنفرانس ملی الکترونیکی توسعه پایدار در علوم جغرافیا و برنامه ریزی، معماری و شهرسازیاولین کنفرانس ملی توسعه پایدار در علوم جغرافیا و برنامه ریزی، معماری و شهرسازی، تهران، موسسه آموزش عالی مهر اروند، مرکز راهکارهای دستیابی به توسعه پایدار.
- هلالیان، ه.. (1388). مجموعه فرهنگی تفریحی عباس آباد تهران. تاریخ استخراج (10/12/1395) ازاینترنت: http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:http://hadimemari.persianblog.ir/post/3
- شاه تیموری، ی.، مظاهریان، ح. (1391) رهنمودهای طراحی برای ساختارهای جدید در زمینه ی نشریه هنرهای زیبا – معماری و شهرسازی، دوره 17، شماره 4.
- محمدی، م.، آیت اللهی، م. (1393). عوامل موثر در ارتقای اجتماع پذیری بناهای فرهنگی (نمونه موردی: فرهنگسرای فرشچیان اصفهان)، فصلنامه دانشگاه هنر، شماره 15.
منابع انگلیسی
–