بررسی جایگاه خیارات در قراردادهای الکترونیکی
چکیده
هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی جایگاه خیارات در قراردادهای الکترونیکی است. وقتی که انعقاد قرارداد در محیط فیزیکی و رو در رو جای خود را به محیط مجازی میدهد، مسائل حقوقی جدیدی نیز مطرح میشود که در حقوق سنتی ما طبیعتا بی سابقه میباشد. نتایج پژوهش نشان می دهد که در قوانین موضوعه جمهوری اسلامی ایران تعریفی از تجارت الکترونیکی و به تبع آن بیع الکترونیکی دیده نمیشود. ساده ترین تعریفی که از تجارت الکترونیکی میتوان ارائه داد عبارتست از تجارت از طریق وسایل الکترونیکی. بیع الکترونیکی نیز همانگونه که از نامش پیداست، عقد بیعی است که از طریق وسایل الکترونیکی انجام میشود. اگر بخواهیم که تعریف بیع الکترونیکی را به لسان قانونگذار و به ویژه ماده 2 قانون تجارت الکترونیکی نزدیک تر کنیم، باید بگوییم که بیع الکترونیکی عبارتست از بیعی که از طریق رد و بدل کردن داده پیام (بند الف ماده 2) میان اصل ساز(بند ب ماده 2 (و مخاطب (بند ج ماده 2) و با کمک وسایل ارتباط از راه دور (بند ف ماده 2) انجام شده و دلالت بر تملیک عین به ازای عوض معین می کند.
از جمله مسائلي که در مبحث قراردادهـا مـورد بررسـي قـرار مـي گيـرد، بحـث انحلال قرارداد است. موارد انحلال قراردادهـا متفاوتنـد و بـه اعتبـار سـهمي کـه ارادة طرفين در آن دارد به سه گروه تقسـيم مـي شـوند: «1- انحـلال بـه تراضـي وتوافـق طـرفين (اقاله) 2- انحلال قهري و خود به خودي (انفساخ) 3- انحلال ارادي که بـا تصـميم يکـي از دو طرف انجام مي شود.». به طور کلی در هر بعی که از راه دور و با استفاده از شبکه جهانی اینترنت انجام شود، حق انصراف از قرارداد برای مصرف کننده وجود دارد و قانونگذار در مواد 38 و 42 قانون تجارت الکترونیکی برخی از عقود از راه دور را از شمول حق انصراف در خصوص آن ها مستثنی کرده است که در پژوهش حاضر بدان ها نیز پرداخته شده است.
واژگان کلیدی: خیارات، قراردادالکترونیکی، انحلال قرارداد، فسخ
فهرست مطالب
مبحث اول: مفهوم شناسی قراردادهای الکترونيکي.. 13
گفتار اول: مفهوم تجارت الکترونيک… 15
گفتار سوم: مفهوم قرارداد الکترونيکي.. 17
مبحث دوم: پيشينه قانون گذاری قراردادهاي الکترونيکي.. 22
گفتار اول: سير تحّول قانون گذاري تجارت الکترونيکي در عرصۀ بين المللي.. 24
گفتار دوم: سير تحول قانون گذاري تجارت الکترونيکي در حقوق ايران. 26
مبحث سوم: ویژگی ها و نحوه ی انعقاد قراردادهاي الکترونيک… 28
گفتار اول: ايجاب و قبول از طريق داده پيام‌هاي الكترونيك… 33
گفتار دوم: مزايا ومعايب قراردادهاي الکترونيکي.. 34
-معايب قراردادهاي الکترونيکي.. 34
-مزاياي قراردادهاي الکترونيکي.. 35
گفتار سوم: ويژگي هاي قرارداد هاي الکترونيک… 36
بند اول: الحاقي بودن قرارداد هاي الکترونيکي.. 37
بند دوم: عدم حضور فيزيکي طرفين در قراردادالکترونيکي (از راه دور) 37
بند سوم: رضايي بودن قراردادهاي الکترونيکي.. 38
بند چهارم: جنبه بين المللي قراردادهاي الکترونيکي.. 40
بند پنجم: ضرورت استفاده از سخت افزار ونرم افزار هاي الکترونيکي در انعقاد قراردادهاي الکترونيکي.. 41
بند ششم: صفت تجاري قراردادهاي الکترونيکي ولزوم حمايت از مصرف کننده 41
فصل دوم: خیارات قابل اعمال در قرارداد هاي الکترونيک
مبحث اول: خيارات مشترک در قراردادهاي سنتي والکترونيکي.. 44
گفتار اول-خيار تخلف شرط وخيار شرط.. 47
گفتار دوم: خيارمجلس در قراردادهاي الکترونيکي.. 50
بند دوم: نحوۀ ظهور خيار مجلس در قراردادهاي الکترونيکي.. 56
بند سوم: مبدأ خيار مجلس در قراردادهاي الکترونيکي.. 60
بند چهارم -نحوه سقوط خيار مجلس در قرارداد هاي الکترونيکي.. 62
-شرط سقوط خيار مجلس در ضمن عقد. 62
مبحث دوم: خیار مختص قراردادهای الکترونیکی.. 68
گفتار اول: خيار ناشی از حق انصراف.. 68
بند سوم: ویژگی های حق انصراف.. 78
بند چهارم: استثنائات حق انصراف.. 82
بند پنجم: چگونگی اعمال حق انصراف.. 84
بند ششم: تمایز خيار مجلس با حق انصراف.. 87
گفتار دوم: خيار شرط و حق فسخ ويژه قراردادهاي الکترونيکي.. 88
گفتار سوم: خيار تدليس در قراردادهاي الکترونيکي.. 90
گفتار چهارم: خيار تخلف شرط در قراردادهاي الکترونيکي.. 96
گفتار پنجم: خيار رؤيت و تخلف وصف در قراردادهاي الکترونيکي.. 98
منابع فارسی
کتب:
- امامي، سيد حسن (1372)، حقوق مدني، تهران: انتشارات اسلاميه، ج اول.
- اميري قائم مقامي، عبدالحميد (۱۳۷۸)، حقوق تعهدات، تهران: انتشارت ميزان، ج. 2.
- بروجردي، عبده محمد (۱۳۳۹)، کليات حقوق اسلامي، تهران: انتشارات دانشگاه.
- جعفري لنگرودي. محمدجعفر (۱۳۶۹)، دوره حقوق مدني، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، ج اول.
- حسيني سيرت، سيد ابوالفضل (۱۳۹۰)، حقوق تجارت الکترونيک، قم: انتشارات ائمه، چاپ اول.
- خميني، روح ا.. (۱۳۸۶)، کتاب البيع، قم: موسسه اسماعيليان، ج. 4.
- السان، مصطفي (1394)، حقوق تجارت الکترونيکي، تهران: انتشارات سمت.
- الشريف، محمد مهدي (1391)، منطق حقوق، چاپ اول، تهران: شرکت سهامي انتشار.
- شکوري مقدم، محسن (1384)، حقوق تجارت الکترونيکي، تهران: نشر ذره.
- شهيدي، مهدي (1382)، تشکيل قراردادها وتعهدات، تهران: انتشارات مجد.
- شيروي، عبدالحسين (1389)، حقوق تجارت بين الملل، تهران: سمت، چاپ اول.
- عدل، مصطفي (1342)، حقوق مدني، تهران: چاپخانه اطلاعات.
- فيضي چکاب، غلام نبي (1383)، لحظه انعقاد قرارداد از رهگذر واسطه هاي الکترونيکي، مجموعه مقالات همايش بررسي جنبه هاي حقوقي فناوري اطلاعات، تهران: انتشارات سلسبيل.
- قاسم زاده، سيد مرتضي (1378)، اصول قراردادها وتعهدات، تهران: انتشارات دادگستر.
- قلي پورگيلاني، مسلم (1389)، تلخيص کتاب الخيارات، تهران: انتشارات قدس
- کاتوزیان، ناصر، (1376)، حقوق مدنی قواعد عمومی قراردادها، جلد پنجم، شرکت انتشار با همکاري شرکت بهمن برنا.
- کاتوزيان، ناصر (۱۳۸۱)، دوره مقدماتي حقوق مدني، اعمال حقوقي: قرارداد-ایقاع، تهران: شرکت انتشار با همکاري بهمن برنا، چاپ هشتم.
- مجموعه نظريات شوراي نگهبان در خصوص مصوبات مجلس شوراي اسلامي (1384)، دوره ششم سال چهارم. کتاب هفتم 3
- محمدي، مرتضي (۱۳۸۹)، انعقاد قراردادهاي الکترونيکي ومطالعه تطبيقي آن با کنوانسيون 2005 ژنو، رساله دانشگاه تهران.
- معاونت آموزش وتحقيقات قوه قضائيه (1389) قواعد حقوق تجارت الکترونيکي، تهران: انتشارات جنگل.
مقالات:
- احمدي، بهنام (۱۳۸۱)، تجارت الکترونيکي از اغاز تا امروز، نشريه تجارت الکترونيکي و رايانه، ش. 4، صص. 36-30.
- باقري اصل، حيدر (1378)، احکام اختصاصي خيار حق انصراف قانون تجارت الکترونيک ايران، فصلنامه مفيد، ش. 2، صص. 67-59
- بختياروند، مصطفي (1383)، مطالعه تطبيقي مقررات حاکم بر دادوستد هاي الکترونيکي، مجموعه مقالات همايش بررسي جنبه هاي حقوقي فناوري اطلاعات.
- پورسيد، بهزاد (1386)، قانون تجارت الکترونيک ونوآوري هاي آن، مجله حقوقي دادگستري، ش. 59، صص. 60-49.
- تقی زاده، ابراهیم؛ ذوالفقار آرانی، مژگان (۱۳۹۰)، جایگاه خیارات در قراردادهاي الکترونیکی، فصلنامۀ دیدگاههاي حقوقی، شماره 55، صص ۴۶-۲۷.
- حبيب زاده، طاهر (1386)، تحقق تدليس در انعقاد قراردادهاي الکترونيکي، مجله حقوقي دادگستري، ش. 71، صص. 123-111.
- رجایی، فاطمه ؛ صفرزاده، حمید (1394)، مطالعه تطبیقی خیار انصراف در بیع الکترونیکی کالا در حقوق ایران و قانون نمونه اتحادیه اروپا، دومین کنفرانس بین المللی حقوق و توسعه پایدار جامعه مدنی، شیراز، موسسه آموزشی مدیران خبره نارون.
- السان، مصطفي (1385)، ايجاب و قبول معاملات الکترونيکي، مجلة تحقيقات حقوقي، ش. 43، صص. 252-240.
- صادقي، محسن و زهرا آقاجاني (1389)، تحليل اقتصادي اعطاي حق استرداد يا تعويض کالاي سالم به مصرف کننده در حقوق ايران، فصلنامه حقوق، ش. ۳، صص. 228-209.
- طجرلو، رضا (1387)، برداشت تئوريک بر دخالت دولت در محدود کردن آزادي قراردادي، فصلنامه حقوق. ش 3، صص. 209-191.
- قلي زاده، احد (1386)، تحليلي بر انعقاد معاملات الکترونيکي، فصلنامه پزوهشگاه بازرگاني، ش. 42، صص. ۱۶۹-۱۶۸.
- مقامي نيا، محمد (۱۳۹۱)، حوزه انعقاد قراردادهاي الکترونيکي و ويژگي هاي ان، قابل مشاهده در http://clk.journals.pnu.ac.ir/article_189_0.html
- نوري، سيدمسعود (1384)، اصول حقوقي تجارت الکترونيک با تاکيد بر قانون تجارت الکترونيک ايران، مجله حوزه ودانشگاه، ش. 42، صص. 130-107.
- هادي زاده مقدم، علی (۱۳۸۷)، بازاريابي وتجارت الکترونيکي وچگونگي ارزيابي در محيط الکترونيکي، دانش تبليغات، ش. 47، صص. 35-27.
- يعقوبي، عليرضا (1383)، مقاله “تجارت الکترونيک چيست؟”. قابل مشاهده در iritn.com
پایان نامه ها:
- اوتادی، مرضیه (1391)، تاثیر قانون تجارت الکترونیکی بر نهادهای حقوق سنتی، پایان نامه کارشناسی ارشد، موسسه آموزش عالی غیر دولتی غیر انتفاعی کار
- بیرمی، گلناز (1392)، نقش حقوقی نمایندگان هوشمند در عرصه قراردادهای الکترونیکی، پروژه کارشناسی ارشد، دانشگاه بین المللی امام خمینی (ره) قزوین
- خسروپور، حسین (1390)، نحوه انعقاد قراردادهای الکترونیکی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت معلم تهران
- رحمانیون، عیسی (1392)، بررسی قواعد عمومی قرارادادهای الکترونیکی، پایان نامه کارشناسی ارشد، موسسه آموزش عالی غیر دولتی و غیرانتفاعی علامه محدث نوری (ره).
- صادقی، سیمین (1392)، انعقاد قرارداد از طریق سیستم هوشمند رایانه‌ای، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه قم.
- علی نیا، محمدرضا (1391)، بررسی تطبیقی قانون حاکم در حوزه قراردادهای سنتی و الکترونیکی بین المللی در فضای سایبر در حقوق ایران، انگلیس، اتحادیه اروپا و آمریکا، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه گیلان
- کاویار، حسین (1389)، تعیین قانون حاکم در قراردادهای تجاری الکترونیکی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه مازندران
- محمدی ریوف، مریم (1390)، زمان و مکان تشکیل قراردادهای الکترونیکی (مطالعه‌ی تطبیقی در حقوق ایران، قانون نمونه آنسیترال در مورد تجارت الکترونیکی (1996) و کنوانسیون سازمان ملل متحد درباره استفاده از ارتباطات الکترونیکی در قراردادهای بین المللی (2005) ، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه مازندران
- محمودی، محبوبه (1391)، انعقاد قرارداد الکترونیکی (با تاکیدبرقانون تجارت الکترونیکی ایران ومقررات بین المللی)، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور تهران
- محمودی، محمد (1391)، بررسی تطبیقی رسمی سازی اسناد الکترونیکی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه قم
- نوشادی، ابراهیم (1390)، صلاحیت وقانون حاکم بر قراردادهای الکترونیکی بین المللی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه پیام نور.
منابع عربی
- ابن زهره، حمزه بن علي (۱۴۱۷ ق)، غنيه النزوع، قم: موسسه الام الصادق (ع).
- ابوالحسن، مجاهد اسامه (۲۰۰۰ م)، خصوصيه النعاقد عبر الاينترنت، القاهره: دار النهضه.
- الدسوقي، ابواليل (۲۰۰۳ م)، الجوانب القانونيه المتعاملات الالکترونيکي، الکويت: طبع مجلس النشر العلمي مجامعه الکويت.
- انصاري،. مرتضي (۱۴۲۰ ق)، المکاسب، قم: موسسه الهدي، ج پنجم.
- حلي، ابن ادريس (۱۴۱۱ ق)، السرائر الحاوي موسسه النشر الاسلامي الفتاوي، ج ۲، چاپ دوم.
- خويي. ابوالقاسم (1417 ق)، مصباح الفقاعع، ج 6، قم: انصاریان.
- شيخ طوسي، ابي جعفرمحمدبن حسن ابن علي (۱۳۸۷)، المبسوط في فقه الاماميه، قم: مکتبه المرتضويه، ج دوم.
- شيخ طوسي (1417 ق)، الخلاف، دوره 6 جلدي، قم: موسسه نشر اسلامي.
- علامه حلي، حسن بن یوسف (۱۳۷۳)، تذکره الفقها، قم: مکتب الرضويه لاحيا، الاثار الجعفريه، ج1.
- علامه طباطبايي (1417 ق)، الميزان، ج 4، قم: موسسه نشر اسلامي.
- فاضل لنکراني، محمد (1425 ق)، جامع المسائل، تهران: انتشارات امير قلم، ج 2.
- ممدوح ابراهيم، خالد (۲۰۰۵ م)، ابرام العقدالالکتروني، القاهره: دارالفکر.
- نائيني، محمد حسين (1418 ق)، منيه الطالب في حاشيه المکاسب، قم: موسسه نشر اسلامي، ج. اول، چاپ اول.
- نجفي، محمدحسن (۱۳۶۵)، جواهرالکلام في شرايع الاسلام، قم: دارالکتاب السلاميه، ج ۲۳.
منابع انگلیسی
- Chissick, Michael. Kelman, Alistair (2002), Electronic Commerce: Law And Practice, London, Sweet & Maxwell.
- Chris Reed & John Angel, Computer Law, P299, 4th Edition,Blackstone Press
- Dickie, John (1999), Internet And Electronic Commerce Law In The European Union,London, Hart Publishing, Oxford
- GAO. report to the ranking senate minority member of the joint economic http//www.gao.gov/new.items/do 2404.
- Horst Eidenmuller, Why Withdrawal Rights? , European Review of Contract Law, Volume 7, Issue 1, Pages 1–24, ISSN (Online) 1614-9939, ISSN (Print) 1614-9921, DOI: 1151515/ercl.211151, March 2011
- A.Luzak (2013), To Withdraw Or Not To Withdraw? Evaluation of the Mandatory Right of Withdrawal in Consumer Distance Selling Contracts Taking Into Account Its Behavioural Effects on Consumers, University of Amsterdam , Journal of Consumer Policy (Forthcoming), April 2013
- Kayıhan, S/Yıldız, H, (2004), Elektronik Ticaretin Hukuki ve Vergi Boyutu, Seckin Yayıncılık, Ankara
- Michael.Shamos (1999), Hyperdictionary Of Electronic Commercelaw.http://euro.ecom.edu/resources/elibrary/ec191 oss/shtml.
- Official Journal of The European Communities 17/7/2000
- Siegfried, Fina (2012), The consumer’s Right of Withdrawal and Distance selling in Europe, University of Vienna, School of Law, May.
- Standing, Craig (2000), Internet Commerce Development, Boston, Artech House Computing Inc.
- Todd, Paul (2005), E-Commerce Law, London, Cavendish Publishing, First Published In Great Britain.
- Uncitral Model Law On Electronic Commerce 1996 Available At: Www.Un.Org/Documents/Ga/Res/21/Ares21.Htm
- Uncitral Model Law On Electronic Signatures(2001), Available At: Www.Uncitral.Org/Uncitral/En/Uncitral -4texts/Electronic-Commerce/2001Model- Signatures.Html
- Union (1999), London, Hart Publishing, Oxford.
- United Nations Convention On The Use Of Electronic Communication In International Contracts, Adopted By The General Assembly On23 November 2005. Available At: Www.Uncitral.Org/Pdf/English/Text/Electcom/2005convention.Pdf
- United States Uniform Electronic Transactions Act 1999
