جایگاه کیفیات مخففه در قوانین کیفری ایران
چکیده
حمایت جامعه از افراد و حفظ امنیت جامعه، همواره در راس برنامه های نظام کیفری حاکم است و قانون گذار در راستای همین اندیشه، دست به تدوین تدابیری در جهت انسانی تر نمودن کیفر زد که پیش بینی تخفیف مجازات، در صورت احراز کیفیات مخففه، یکی از همین تدابیر است. این پژوهش به روش توصیفی – تحلیلی در قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392، قانون اصلاح قانون مبارزه با مواد مخدر و الحاق موادی به آن مصوب 1376 با آخرین اصلاحیه مصوب 1389 و قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا، اختلاس و کلاهبرداری مصوب 1364، با موضوع کیفیات مخففه قضایی در صدد آن است که از یک سو با بررسی تطبیقی قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 نسبت به قانون مجازات اسلامی سابق به بررسی پیشرفت ها و پسرفت ها قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 و از سوی دیگر به بررسی ایرادها و ابهام های موجود در قوانین موضوع این پژوهش بپردازد. آنچه از این پژوهش بدست آمد این است که قانون مجازات اسلامی جدید، نسبت به قانون مجازات اسلامی سابق، در موضوع کیفیات مخففه مجازات، پیشرفت داشته است و ایرادها و ابهام های متعددی وجود دارد.
کیفیات مخففه، تخفیف، مجازات های تعزیری، پیشرفت، پسرفت
فهرست مطالب
بخش اول: کلیات و مفاهیم…………………………………………………………………………………….. 1
فصل اول: کلیات تحقیق…………………………………………………………………………………………… 2
مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………. 2
بیان مسئله……………………………………………………………………………………………………………. 2
اهمیت و ضرورت انجام موضوع تحقیق……………………………………………………………………… 4
اهداف تحقیق……………………………………………………………………………………………………….. 5
سوالات تحقیق……………………………………………………………………………………………………… 5
فرضیه های تحقیق…………………………………………………………………………………………………. 5
سوابق تحقیق………………………………………………………………………………………………………… 6
ساماندهی تحقیق…………………………………………………………………………………………………… 7
فصل دوم: تعریف اصطلاحات و مفاهیم………………………………………………………………………. 8
مبحث اول: کیفیات مخففه به عنوان یکی از نهادهای جزائی……………………………………………… 8
مبحث دوم: تفاوت کیفیات مخففه با سایرعوامل تخفیف دهنده وعوامل اسقاط کننده مجازات….. 11
گفتار اول: تفاوت کیفیات مخففه با معاذیر قانونی………………………………………………………… 12
گفتار دوم: تفاوت کیفیات مخففه با عوامل رافع مسئولیت کیفری……………………………………… 13
گفتار سوم: تفاوت کیفیات مخففه مجازات با عوامل موجهه جرم……………………………………… 16
مبحث سوم: جهات تخفیف……………………………………………………………………………………. 16
گفتار اول: گذشت شاکی یا مدعی خصوصی………………………………………………………………. 17
گفتار دوم: همکاری موثر متهم در شناسایی شرکا یا معاونان، تحصیل ادله یا کشف اموال و اشیاء حاصله از جرم یا به کار رفته برای ارتکاب آن……………………………………………………………………………………………. 19
گفتار سوم: ارتکاب جرم تحت تاثیر اوضاع و احوال خاص……………………………………………. 20
گفتار چهارم: اعلام متهم قبل از تعقیب، یا اقرار موثر او در مرحله تحقیق…………………………… 21
گفتار پنجم: ندامت، حسن سابقه یا وضع خاص متهم …………………………………………………… 23
گفتار ششم: کوشش متهم در جهت تخفیف اثرات جرم یا جبران زیان ناشی از آن……………….. 26
گفتار هفتم: خفیف بودن زیان وارده به بزه دیده یا نتایج زیان بار جرم……………………………….. 27
گفتار هشتم: تاثیر ضعیف مداخله و مباشرت شریک در حصول جرم…………………………………. 27
بخش دوم: : مبانی اصول حاکم بر کیفیات مخففه و تاثیر کیفیات مخففه بر تعییین مجازات 29
فصل اول: اصول حاکم بر کیفیات مخففه قضایی……………………………………………………………. 30
مبحث اول: اختیار دادگاه در استفاده از کیفیات مخففه…………………………………………………… 31
گفتار اول: آراء موافقان مطلق بودن اختیار دادگاه در تخفیف مجازات بواسطه وجود جهات مخففه 32
گفتار دوم: آراء مخالفان مطلق بودن اختیار دادگاه در تخفیف مجازات بواسطه وجود جهات مخففه 33
گفتار سوم: محدودیت های قانونی وارد براصطلاح «دادگاه می تواند»……………………………….. 34
مبحث دوم: مکلف بودن دادگاه به قید جهات تخفیف در حکم……………………………………….. 36
مبحث سوم: منع دادگاه در تخفیف و تبدیل توام مجازات………………………………………………. 36
مبحث چهارم: قلمرو قانونی خاص در اعمال کیفیات مخففه…………………………………………… 37
گفتار اول: تعزیرات………………………………………………………………………………………………. 37
گفتار دوم: مجازات های بازدارنده……………………………………………………………………………. 51
مبحث پنجم: دادگاه تنها مرجع صالح برای اعمال کیفیات مخففه………………………………………. 53
مبحث ششم: امکان اعمال کیفیات مخففه در تعدد جرم…………………………………………………. 55
گفتار اول: انواع تعدد جرم……………………………………………………………………………………… 56
گفتار دوم: ضوابط تعیین مجازات در تعدد جرم…………………………………………………………… 59
مبحث هفتم: امکان اعمال کیفیات مخففه در تکرار جرم…………………………………………………. 62
گفتار اول: شرایط تحقق تکرار جرم………………………………………………………………………….. 64
گفتار دوم: ضوابط تعیین مجازات در تکرار جرم………………………………………………………….. 68
مبحث هشتم: منع اعمال مجدد تخفیف، در صورت وجود نظیر کیفیات مخففه…………………….. 76
فصل دوم: تاثیر کیفیات مخففه بر تعیین مجازات…………………………………………………………… 76
مبحث اول: تقلیل مجازات……………………………………………………………………………………… 77
مبحث دوم: تبدیل مجازات…………………………………………………………………………………….. 79
مبحث سوم: تعویق تعیین مجازات……………………………………………………………………………. 81
مبحث چهارم: معافیت از کیفر…………………………………………………………………………………. 82
مبحث پنجم: تعلیق مجازات……………………………………………………………………………………. 83
فصل سوم: نتیجه گیری، پیشنهادات…………………………………………………………………………… 87
نتیجه گیری………………………………………………………………………………………………………… 87
منابع…………………………………………………………………………………………………………………. 93
فهرست اشکال
شکل شماره 1-کودکی یکی از مصادیق عوامل رافع مسئولیت کیفری………………………………. 14
شکل شماره 2 – اظهارات و راهنمایی متهم، یکی از جهات مخففه…………………………………. 20
شکل شماره 3 – کهولت سن، یکی از مصادیق تمثیلی وضع خاص متهم…………………………. 24
شکل شماره 4 – دادگاه، مرجع تعیین مجازات و تخفیف کیفر………………………………………. 54
منابع فارسی
- آشوری، محمد، ارزیابی قواعد ناظر به کیفیات مخففه در حقوق ایران، تهران: فصلنامه حقوق، دوره 39، شماره 2، 1388.
- آقایی نیا، حسین، تخفیف مجازات: سلطنت مطلق یا اختیار مقید، علوم جنایی (مجموعه مقالات در تجلیل از استاد دکتر محمد آشوری)، تهران: انتشارات سمت، چاپ دوم، 1388.
- آماده، غلامحسین، اختیارات قضایی در تعیین مجازات، تهران: انتشارات دادگستر، چاپ اول، 1389.
- اردبیلی، محمدعلی، حقوق جزای عمومی، تهران: نشر میزان، ج سوم، چاپ چهارم، 1393.
- اخوت، محمد علی، تفصیل مسائل حقوق جزای عمومی (سلسله مقالات)، تهران: نشر صابریون، چاپ اول، 1385.
- اسرافیلیان، رحیم، جرائم قابل گذشت، تهران: نشر میزان، چاپ اول، 1380.
- ایمانی، عباس، فرهنگ اصطلاحات حقوق کیفری، تهران: انتشارات آریان، چاپ اول، 1382.
- پور بافرانی، حسن، تعدد و تکرار جرم در حقوق کیفری ایران، تهران: فصل نامه مدرس علوم انسانی، 1384.
- جعفری لنگرودی، جعفر، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، تهران: انتشارات گنج دانش، ج چهارم، چاپ اول، 1378.
- رحیمی اصفهانی، عباسعلی، مجموعه قانون مجازات اسلامی تدوین و تنقیح قوانین و مقررات ریاست جمهوری، تهران: انتشارات معاونت پژوهش، ج دوم، چاپ پنجم، 1383.
- زراعت، عباس، حقوق جزای عمومی، تهران: انتشارات ققنوس، ج دوم، چاپ اول، 1385.
- سمیعی، حسین، حقوق جزا، تهران: انتشارات خودکار و ایران، چاپ اول، 1318.
- شامبیاتی، هوشنگ، حقوق جزای عمومی، تهران: انتشارات مجد، ج دوم، چاپ هفدهم، 1391.
- شهری، غلامرضا و دیگران، مجموعه تنقیح شده قوانین و مقررات کیفری، تهران: انتشارات روزنامه رسمی کشور، 1386.
- عمید، حسن، فرهنگ عمید، تهران: انتشارات امیرکبیر، ج دوم، چاپ دوازدهم، 1373.
- غلامی، حسین، تکرار جرم، تهران: نشر میزان، چاپ دوم، 1387.
- فیض، علیرضا، مقارنه و تطبیق در حقوق جزای عمومی اسلامی، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، جلد دوم، چاپ اول، 1368.
- قوه قضائیه، معاونت آموزش و تحقیقات، ثبات و تغیر در جرایم و مجازات ها با مطالعه تطبیقی، تهران: انتشارات جنگل، چاپ اول، 1388.
- قوه قضائیه، معاونت آموزش و تحقیقات، حق الله و حق الناس در جرائم و مجازات ها (تببین فقهی ماده 727 قانون مجازات اسلامی)، تهران: انتشارات جنگل، چاپ اول، 1388.
- قوه قضائیه، معاونت آموزش و تحقیقات، رویه قضائی ایران در ارتباط تنگاتنگ با دادگاه های عمومی جزائی، تهران: انتشارات جنگل، جلد چهارم، چاپ اول، 1387.
- قوه قضائیه، معاونت آموزش و تحقیقات، مجموعه بخشنامه ها (شورای عالی قضائی)، تهران: نشر قضا، جلد اول، چاپ اول، 1387.
- قوه قضائیه، معاونت آموزش و تحقیقات، رویه قضایی ایران در ارتباط با دادگاه های عمومی جزایی، تهران: انتشارات جنگل، ج چهارم، چاپ اول، 1387.
- قوه قضائیه، معاونت آموزش و تحقیقات، مجموعه نشست های قضایی (3)، مسائل آیین دادرسی کیفری (1)، تهران: نشر معاونت آموزش و تحقیقات قوه قضائیه، چاپ اول، 1381.
- گارو، نقابت، سید ضیاء الدین، مطالعات نظری و عملی در حقوق جزا، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم، 1368.
- گاستون و دیگران، استفانی، دکتر دادبان، حسن، حقوق جزای عمومی، تهران: انتشارات دانشگاه علامه طباطبایی، جلد دوم، چاپ اول، 1377.
- گلدوزیان، ایرج، بایسته های حقوق جزای عمومی (3-2-1)، تهران: نشر میزان، چاپ هشتم، 1382.
- گلدوزیان، ایرج، محشای قانون مجازات اسلامی، تهران: انتشارات مجد، چاپ یازدهم، 1394.
- لازرژ، کریستین، نجفی ابرندآبادی، علی حسین، درآمدی به سیاست جنایی، تهران: نشر میزان، چاپ اول، 1382.
- محسنی، مرتضی، کلیات حقوق جزا، تهران: انتشارات گنج دانش، ج اول، چاپ دوم، 1385.
- مظفر، محمدرضا، شیروانی، فیاضی، غلامرضا، علی، غرویان، محسن، منطق، تهران: انتشارات دارالعلم، جلد اول، چاپ نهم، 1379.
- معین، محمد، فرهنگ فارسی معین، ج دوم، تهران: انتشارات سرایش، چاپ سوم، 1381.
- میرمحمدصادقی، حسین، جرایم علیه امنیت و آسایش عمومی، تهران: بنیاد حقوقی میزان، چاپ بیست و دوم، 1394.
- نوربها، رضا، زمینه حقوق جزای عمومی، تهران: نشر دادآفرین و انتشارات گنج دانش، چاپ نهم، 1383.
منابع عربی
–
- ابویعلی، القاضی ابی یعمل محمد بن الحسین الفراء، الاحکام السلطانیه، قم: مکتب العلام الاسلامی، الطبعه الثانیه، 1406 ه.ق.
- الرافعی، مصطفی، احکام الجرائم فی الاسلام، بیروت: الدار فریقیه العربیه، الطبعه الاولی، 1416 ه.ق.
- الزرقاء، مصطفی احمد، المدخل الفقهی العام، دمشق: دارافلک، الطبعه التاسعه، 1968 – 1967 م.
- العاملی، الامام ابی عبدالله محمد بن مکی، القواعد والفوائد، النجف الاشرف: منشورات جمعیه منتدی النشر، الطبعه الاولی، 1415 ه.ق.
- العاملی، زین الدین علی، مسالک الافهام الی تنقیح موسسه المعارف الاسلام، قم: موسسه المعارف الاسلامیه، الطبعه الاولی، 1419 ه.ق.
- العریس، هلا، شخصیه عقوبات التعزیر الشریعه الاسلامیه، بیروت: دارالفلاح، الطبعه الاولی، 1417 ه.ق.
- عوده، عبدالقادر، التشریع الجنایی، بیروت: مؤسسه الرساله، الطبعه الثالثه عشر، 1415 ه.ق.
- الماوردی، ابوالحسن علی بن محمد حبیب البصری البغدادی، الاحکام السلطانیه و الولایات الدینیه، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، الطبعه الثانیه، 1406 ه.ق.
- النجفی، الشیخ محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، بیروت: دار احیاء التراث العربی، الطبعه السابعه، 1417 ه.ق