جايگاه خيارات در قراردادهاي الکترونيکي در حقوق ايران
چکیده
پس از انعقاد صـحيح يـک قـرارداد الکترونيکـي، بحـث شـيوة انحـلال آن در محيط الکترونيکي قابل طرح مي باشد. انحلال قراردادها شـيوه هـاي گونـاگوني دارد کـه يکـي از آنها انحلال با ارادة يکي از طرفين است، که اصطلاحاً فسخ ناميـده مـي شـود، و بـه ايـن اختيار خيار گويند. از آنجا که مبناي اصلي تحقق خيارات، قاعـدة لاضـرر بـوده وهـدف از آنها جلوگيري از ضرر و زيان طرفين معامله است؛ لذا در قراردادهاي الکترونيکـي، کـه به سبب ويژگيهاي خاصي از قبيل غير حضوري بـودن و عـدم امکـان رؤيـت مـورد معاملـه، متعاملين بيشتر در معرض ضرر و زيانهـاي ناشـي از قـرارداد مـي باشـند، مبحـث خيـارات از اهميت ويژه اي برخوردار است. مبحث خيارات در عقود الکترونيکي از حوزه هـايي اسـت که تاکنون کمتر در مورد آن بررسي جدي انجام شده است. بنابراين در اين پايان نامه با اسـتفاده از روش توصيفي و تحليلي، به مقايسۀ نحوة تحقق انواع خيارات در قراردادهـاي سـنتي و الکترونيکي خواهيم پرداخت. آنچه حائز اهميت است اينسـت کـه در هـر حـال احکـام و قواعد کلي خيارات، در هردو يکسان بوده وتنها شيوة ظهور خيارات در بسـتر الکترونيکـي متفاوت مي باشد، و البته در مواردي هم تحقق برخي از خيارات در محيط مجـازي نـاممکن است مثلاً در عقد الکترونيکي از طريق وب يا ايميل که تقريباً مجلسي بوجود نمي آيد تا ما قائل به خيار مجلس شويم که به شرح آنها خواهيم پرداخت.
واژگان کليـدي: قـرارداد الکترونيکـي، خيـارات، حـق فسـخ
فهرست مطالب
مقدمه…………………………………………………………………………………………………………………………… 1
فصل اول کليات……………………………………………………………………………………………………………….. 7
مبحث اول: قرارداد الکترونيکي ونحوه انعقاد آن…………………………………………………………………………… 8
گفتار اول : مفاهيم…………………………………………………………………………………………………………. 10
بتد اول: تجارت الکترونيک…………………………………………………………………………………………….. 10
بنددوم: مفهوم قرارداد…………………………………………………………………………………………………… 11
بند سوم: مفهوم قرارداد الکترونيکي……………………………………………………………………………………. 11
گفتار دوم: پيشينه قراردادهاي الکترونيکي………………………………………………………………………………. 15
بند اول :تجارت الکترونيکي از آغاز تا امروز………………………………………………………………………….. 15
بند دوم: سير تحّول قانون گذاري تجارت الکترونيکي در عرصۀ بين المللي………………………………………… 17
بند سوم: سير تحّول قانون گذاري تجارت الکترونيکي در حقوق ايران…………………………………………….. 18
گفتار سوم : انعقاد قراردادهاي الکترونيک……………………………………………………………………………….. 19
بند اول: ايجاب و قبول از طريق داده پيام‌هاي الكترونيك……………………………………………………………. 23
بند دوم:مزايا ومعايب قراردادهاي الکترونيکي………………………………………………………………………… 24
مبحث دوم: ويژگي هاي قرارداد هاي الکنرونيک………………………………………………………………………… 25
گفتار اول: الحاقي بودن قرارداد هاي الکترونيکي……………………………………………………………………….. 25
گفتار دوم: عدم حضور فيزيکي طرفين در قراردادالکترونيکي (از راه دور)……………………………………………. 26
گفتار سوم:رضايي بودن قراردادهاي الکترونيکي………………………………………………………………………… 27
گفتار چهارم:جنبه بين المللي قراردادهاي الکترونيکي…………………………………………………………………… 28
گفتار پنجم: ضرورت استفاده از سخت افزار ونرم افزار هاي الکترونيکي…………………………………………….. 28
گفتار ششم :صفت تجاري قراردادهاي الکترونيکي ولزوم حمايت از مصرف کننده…………………………………. 29
نتيجه گيري وپيشنهاد……………………………………………………………………………………………………….. 30
فصل دوم…………………………………………………………………………………………………………………….. 32
جايگاه خيارات در قرارداد هاي الکترونيک در حقوق ايران………………………………………………………………. 32
مبحث اول:خيارات در قراردادهاي سنتي والکترونيکي…………………………………………………………………… 34
گفتار اول:خيارمجلس در قراردادهاي الکترونيکي……………………………………………………………………….. 37
بند اول :مفهوم خيار مجلس……………………………………………………………………………………………… 38
بند دوم:نحوۀ ظهور خيار مجلس در قراردادهاي الکترونيکي…………………………………………………………. 42
بند سوم : مبدأ خيار مجلس در قراردادهاي الکترونيکي……………………………………………………………….. 45
بندچهارم: نحوه سقوط خيار مجلس در قرارداد هاي الکترونيکي…………………………………………………….. 46
گفتار دوم:خيار فسخ نوين (حق انصراف ماده37)پيش بيني شده در قانون تجارت الکترونيک……………………… 50
بند اول:تحليل ماهيت حق انصراف(ارائه نظريه)……………………………………………………………………… 53
نظريه حق ابطال عقديا فسخ با اثر قهقرايي……………………………………………………………………………. 53
بند دوم: نظرية حق استرداد کالا………………………………………………………………………………………… 56
بند سوم: نظريه خيار نوين قانوني با احکام خاص……………………………………………………………………. 57
بند چهارم: اعمال حق فسخ ماده 37……………………………………………………………………………………. 64
بند پنجم: تفاوت خيار مجلس با ماده 37 قانون تجارت الکترونيک………………………………………………….. 67
بند ششم: استثنائات حاکم بر اعمال حق فسخ…………………………………………………………………………. 67
گفتارسوم:خيار شرط و حق فسخ ويژه قراردادهاي الکترونيکي………………………………………………………… 69
گفتار چهارم:خيار تدليس در قراردادهاي الکترونيکي……………………………………………………………………. 70
گفتار پنجم:خيار تخلف شرط در قراردادهاي الکترونيکي………………………………………………………………. 74
گفتار ششم: خيار رؤيت و تخلف وصف در قراردادهاي الکترونيکي………………………………………………….. 76
گفتار هفتم:خيار حيوان در قراردادهاي الکترونيک……………………………………………………………………… 78
نتيجه گيري………………………………………………………………………………………………………………….. 80
منابع ومآخذ………………………………………………………………………………………………………………….. 84
منابع فارسی
1)امامي.سيد حسن.(1372)”.حقوق مدني”.جلد اول..تهران. انتشارات اسلاميه
2) السان. مصطفي.(1384)”تشکيل قراردادهاي الکترونيکي”فصلنامه پزوهشنامه بازرگاني.شمار ه 6 ص 184-141
3) السان، مصطفي (1335) ، “ايجا ب و قبول معاملات الکترونيکي”، مجلة تحقيقات حقوقي، ش 43
4) السان، مصطفي ( 1311)، “حقوق تجارت الکترونيکي” چاپ اول، تهران: انتشارات سمت
5) الشريف، محمد مهدي (1311 ) “منطق حقوق” ، چاپ اول، تهران: شرکت سهامي انتشار
6) اميري قائم مقامي.عبدالحميد.”حقوق تعهدات”جلد 2. انتشارت ميزان.1378
7)احمدي .بهنام.”تجارت الکترونيکي از اغاز تا امروز “نشريه تجارت الکترونيکي و رايانه.ش.10 .اسفند 1381)
8)ابختياروند .مصطفي(1383(“مطالعه تطبيقي مقررات حاکم بر دادوستد هاي الکترونيکي.”مجموعه مقالات همايش بررسي جنبه هاي حقوقي فناوري اطلاعات
9)بروجردي.عبده.محمد.”کليات حقوق اسلامي” انتشارات دانشگاه تهران 1339
10)باقري اصل..حيدر(1378)”احکام اختصاصي خيار حق انصراف قانون تجارت الکترونيک ايران”فصلنامه مفيد.ش 2
11)بختياروند مصطفي(1390)”انعقاد قراردادهاي الکترونيک وحمايت از مصرف کننده” فصلنامه حقوق .ش.2
12)پور سيد.بهزاد.(1386) “قانون تجارت الکترونيک ونواوري هاي ان” مجله حقوقي دادگستري.شماره 59
13)ذوالفقار آرائي مزگان. .مقاله “جايگاه خيارات در قراردادهاي الکترونيکي” به راهنمايي ابراهيم تقي زاده . دانشگاه پيام نور قابل مشاهده در
http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/871591/
14)حبيب زاده طاهر.(1386).”تحقق تدليس در انعقاد قراردادهاي الکترونيکي”. مجله حقوقي دادگستري.ش 71
15)حسيني سيرت.سيد ابوالفضل”حقوق تجارت الکترونيک”انتشارات ائمه.قم (1390)چاپ اول
16)جعفري لنگرودي.محمدجعفر.”دوره حقوق مدني”.جلد 1. انتشارات دانشگاه تهران.1369
17)جعفري لنگرودي.محمدجعفر”مبسوط در ترمينولوزي” جلد4.گنج دانش.1378
18)خميني.روح ا..”کتاب البيع” موسسه اسماعيليان .جلذ 4ص 41 -42
19)روحاني.محمد صادق.”فقه الصادق” جلد 17.و منهاج الفقه جلد 5 .ص 219. 1418.ه.ق
20)شهيدي. مهدي.”حقوق مدني6.عقود معين:معاملات معوض-عقود تمليکي.جلد1.شرکت سهامي انتشار با همکاري بهمن برنا.چاپ هفتم.1378
21)شهيدي.مهدي.(1381)”تشکيل قراردادها وتعهدات”.تهران.انتشارات مجد
22)شکوري مقدم.محسن(1384)”حقوق تجارت الکترونيکي” .تهران.نشر ذره
23)شيروي.عبدالحسين(1389)”حقوق تجارت بين الملل”چاپ اول.تهران.سمت
24)صفايي.سيد حسين.(1386)”دوره مقدماتي حقوق مدني”جلددوم.چاپ پنجم.تهران
25)صادقي محسن؛آقاجاني زهرا (1389) “تحليل اقتصادي اعطاي حق استرداد يا تعويض کالاي سالم به مصرف کننده در حقوق ايران”فصلنامه حقوق.ش.3
26)صادقي.نشاط.امير.(1386)”حقوق تجارت الکترونيک”ماهنامه کانون.ش 75
27)عدل. مصطفي(1342″)حقوق مدني”.تهران.چاپخانه اطلاعات
28)عربي.شهلا.(1389)”قراردادهاي الکترونيکي(انعقاد وتحليل)”.تهران.انتشارات فکرسازان
29)قاسم زاده.سيد مرتضي(1378)”اصول قراردادها وتعهدات”.. انتشارات دادگستر
30)قلي پورگيلاني.مسلم.(1389)”تلخيص کتاب الخيارات”انتشارات قدس
31)قلي راده.احد.(1386)”تحليلي بر انعقاد معاملات الکترونيکي”فصلنامه پزوهشگاه بازرگاني.شماره 42بهار ص168-169
32)فيضي چکاب.غلام نبي(1383)”لحظه انعقاد قرارداد از رهگذر واسطه هاي الکترونيکي”مجموعه مقالات همايش بررسي جنبه هاي حقوقي فناوري اطلاعات.انتشارات سلسبيل
33)فاضل لنکراني محمد(1425)”جامع المسائل”جلد 2.انتشارات امير قلم
34)کاتوزيان.ناصر(1376)حقوق مدني قواعد عمومي قراردادها.جلد پنجم.شرکت امتشاربا همکاري بهمن برنا
35)کاتوزيان.ناسر.”دوره مقدماتي حقوق مدني.اعمال حقوقي:قرارداد-ايقاع”تهران.انتشاربا همکاري بهمن برنا.چاپ هشتم.1381
36)معاونت آموزش وتحقيقات قوه قضائيه(1389)”قواعد حقوق تجارت الکترونيکي”تهران. انتشارات جنگل
37)مقامي نيا.محمد.”مقاله حوه انعقاد قراردادهاي الکترونيکي و ويزگي هاي ان “.قابل مشاهده در http://clk.journals.pnu.ac.ir/article_189_0.html .
38)محمدي .مرتضي .”انعقاد قراردادهاي الکترونيکي ومطالعه تطبيقي ان با کنوانسيون 2005 زنو. “رساله دکتري به راهنمايي استاد عبدالحسين شيروي .دانشگاه نهران.1389
39)هادي زاده د مقدم .اکرم.”بازاريابي وتجارت الکترونيکي وچگونگي ارزيابي در محيط الکترونيکي” دانش تبليغات .ش.47. 1387
40)نوري.سيدمسعود(1384)”اصول حقوقي تجارت الکترونيک با تاکيد بر قانون تجارت الکترونيک ايران”مجله حوزه ودانشگاه.ش 42
41)نائيني.محمد حسين(1418)منيه الطالب في حاشيه المکاسب.جلد اول.چاپ اول .قم .موسسه نشر اسلامي
42)نيک نام.حجت.مقاله”درآمدي بر فقه معاملات الکترونيک”فابل مشاهده درwww.mofidu.ac.ir/DesktopModules/…/NewsView.aspx
43) يعقوبي عليرضا.مقاله “تجارت الکترونيک چيست؟”. 1383 قابل مشاهده در WWW.IRITN.COM
منابع عربي
44)ابوالحسن .مجاهد.اسامه(2000)”خصوصيه النعاقد عبر الاينترنت” دار النهضه. القاهره
45)الدسوقي .ابواليل(2003)”الجوانب القانونيه المتعاملات الالکترونيکي.طبع مجلس النشر العلمي مجامعه الکويت.الکويت
46)ابن ادريس حلي.ابوجعفر محمدبن منصور بن احمد.”السرائر الحاوي التحرير الفتاوي”جلد 2.موسسه النشر الاسلامي.قم.چاپ دوم.1411.ه.ق
47)ابن حمزه ابي جعفر محمدبن علي طوسي.”الوسيله الي نيل الفضيله”کتابخانه ايت الله مرعشي نجفي.قم.1408.ه.ق
48)ابن زهره.حمزه بن علي “غنيه النزوع”موسسه الام الصادق(ع).قم.1417.ه.ق
49)انصاري .مرتضي”المکاسب”جلد 5.موسسه الهدي.قم.1420.ه.ق
50)شيخ طوسي.ابي جعفرمحمدبن حسن ابن علي”المبسوط في فقه الاماميه”جلد دوم به تحقيق محمدباقربهبودي مکتبه المرتضويه .قم .1387
51)علامه حلي.”تذکره الفقها” جلد يک.مکتب الرضويه لاحيا، الاثار الجعفريه.بي تا
52)ممدوح ابراهيم.خالد(2005)”ابرام العقدالالکتروني.دارالفکر.القاهره
53)نجفي. محمدحسن.”جواهرالکلام في شرايع الاسلام”جلد 23.دارالکتاب السلاميه 1365
منابع انگلیسی
54) Catherine Elliott&Frances Quinn: Contract Law Seventh Edition, London, 2009
55) Dickie, John, Internet and Electronic Commerce Law in the European Union,London, Hart Publishing, Oxford, 1999.
56) Furmston, M., Cheshire, Fifoot & Furmston`s Law of Contract, , th ed., 2006, Oxford University Press 15
57)GAO.REPORT TO THE RANKING SENATE MINORITY MEMBER OF THE JOINT ECONOMIC . HTTP//WWW.GAO.GOV/NEW.ITEMS/DO 2404.
58)hissick, Michael, Kelman, Alistair, Electronic Commerce: Law and Practice, 3rd ed, London, Sweet & Maxwell, 2002.
59) Kayıhan, S/Yıldız, H, 2004, Elektronik Ticaretin Hukuki ve Vergi Boyutu, Seckin Yayıncılık, Ankara
60)MICHAEL.SHAMOS1999-HYPERDICTIONARY OF ELECTRONIC COMMERCE LAW. HTTP://EURO.ECOM.EDU/RESOURCES/ELIBRARY/EC191 OSS/SHTML
61) Official Journal of The European Communities 17/7/2000
62) United States Uniform Electronic Transactions Act 1999