بررسی مواعد دادرسی و مقایسه آن با مرور زمان در قانون آیین دادرسی مدنی
چکیده
تعریف مرور زمان در امور مدنی، عبارت از گذشتن مدت زمانی است که پس از آن شخص مالک چیزی می گردد یا حقی ساقط می شود یا دعوایی در دادگاه شنیده نمی شود. مرور زمانی که در قانون آیین دادرسی مدنی سابق ایران پیش بینی شده بود از نوع مرور زمان عدم استماع دعوا به شمار می آمد که در صورت ایراد خوانده دعوا، دادگاه از رسیدگی به دعوا خودداری می کرد و اگر خوانده ایراد نمی کرد دادگاه مکلف بود به دعوا رسیدگی کرده و حکم صادر نماید. با این حال در تاریخ 27/11/61 از سوی شورای نگهبان قانون اساسی غیر شرعی اعلام شد. از طرف دیگر در قوانین مختلفی که مورد تأیید این شورا واقع شده است مواعد و مهلت هایی وجود دارد که از نظر ماهیت تفاوتی با مرور زمان ندارند و با انقضای آنها اصل حق مدعی، از جمله حق اقامه دعوا ساقط می شود؛ همچنین مرور زمان در برخی قوانین مانند قانون بیمه و تجارت به قوت خود باقی است. از سوی دیگر، قاعده مرور زمان در اسناد بین المللی راجع به قراردادها (اصول حقوق قراردادهای اروپا، اصول قراردادهای تجاری بین المللی و کنوانسیون مرور زمان در بیع بین المللی کالا مصوب 1974 و اصلاحی 1980) و حقوق کشورهای اسلامی، با در نظر گرفتن موارد شروع، انقطاع و تعلیق و… مورد پذیرش واقع شده است. هدف از پژوهش حاضر بررسی مواعد دادرسی و مقایسه آن با مرور زمان در آیین دادرسی مدنی می باشد که سعی شده است با مراجعه به کتب حقوقی و فقهی و دست یابی به نظرات حقوقدانان و بررسی مواد مختلف راجع به مرور زمان در اسناد بین المللی راجع به قراردادها، راهکاری برای قانونگذار در جهت تدوین مواد نو و مطابق با نیازهای روز ارائه شود.
واژگان کلیدی:
مواعد، مرور زمان، آیین دادرسی مدنی
فهرست مطالب
۲.زمینه، سابقه و تاریخچه پژوهش…. 4
گفتار اول: مواعد ، اقسام و شرايط آن. 14
بندسوم : نحوه احتساب مواعد 15
بندچهارم: اقسام مواعد قانوني 16
بند پنجم: موارديكه بايد فوراً رسيدگي شود 17
گفتار اول : کلیات مرور زمان. 27
بند اول : مفهوم مرور زمان. 27
بند سوم : نگرشی بر مـاهیت حقوقی مرور زمان. 30
گفتار دوم : سابقه تاریخی مرور زمان. 31
بند اول : سابقه مرور زمان در تاریخ حـقوق ایران. 31
بند دوم : سرگذشت تحلیلی مرور زمان در حقوق ایران. 33
بند سوم : دلائل تأثیر مرور زمان. 40
گفتار سوم : مرور زمان در حقوق تطبیقی.. 48
بند اول : مرور زمان در آیین دادرسی مدنی فرانسه. 48
بند دوم : مرور زمان در حقوق مصر و لبنان. 50
فصل دوم : مقایسه مواعد و مرور زمان در قانون آیین دادرسی مدنی.. 55
مبحث اول : بررسی دیدگاه های مختلف…. 56
بند اول : دیدگاه شورای نگهبان. 56
بند دوم : مبانی مرور زمان مدنی در فقه اسلامی.. 59
مبحث دوم : آثار دادرسی فوری در حقوق ایران. 82
گفتار اول : اثر قرار دستور موقت بر خواهان. 83
بند اول : خواهان پس از صـدور قرار دستور موقت،اقامه دعوا نماید. 83
بند دوم : خواهان پس از صدور قرار دستور موقت،اقامهء دعوا ننماید. 85
گفتار دوم : اثر قرار دستور موقت بر خوانده 85
گفتار سوم : اثر قرار دستور مـوقت بـر اشخاص ثالث… 86
بند اول : ورود یا جلب ثالث… 86
بند دوم : خسارات وارد شـده به ثالث… 88
منابع فارسی
- ابن بابویه، محمد بن علی (۱۴۱۵ق)، المقنع، قم: مؤسسة الامام الهادی، الطـبعةالاولی.
- الاتـاسی، محمد خالد (۱۳۵۵ق)، شرح المجله، حـمص: اسـلامیه، الطبعةالاولی، ج5.
- اتقایی کردکلایی، کریم (1380)، مرور زمان کیفری در حقوق ایران، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه مازندران.
- ادریـسیان، محمد رضـا (1380)، دستور موقت، تهران: انتشارات ققنوس،چاپ سوم.
- اراکـی، مـحمدعلی (۱۳۷۱)، توضیح المسائل، قم: دفـتر تـبلیغات اسلامی، چاپ اول.
- اسکینی، ربیعا (1383)، حقوق تجارت، کلیات معاملات تجاری، انتشارات سمت، تهران، چاپ ششم.
- اسـماعیل، الوهب ابراهیم (۱۹۹۸م)، القاموس القانونی، بـیروت: مـکتبه لبـنان، الطبعه الثالثه.
- امین، محمدعلی (۱۹۹۳م)، التقادم المکسب للملکیة فی القانون اللبنانی، بیروت: الحلبی الحقوقیه، الطـبعه الاولی.
- اميري ، داريوش (۱۳۸۲)، قانون آئين دادرسي مدني ( موضوعي ، موادي ، كاربردي ) تهران: انتشارات بهنامي، چاپ اول.
- انصاری، مرتضی بن محمد امین (۱۴۱۹ق)، فرائد الاصـول، قـم: باقری، الطـبعه الاولی.
- آبی،حسن بن ابی طالب (۱۴۰۸ق)، کشف الرموز، قم: جماعة المدرسین، الطبعةالاولی، ج1.
- آخـوند خـراسانی، محمد کاظم بن حسین (۱۴۱۷ق)، کفایة الاصـول، قم: آل البیت، الطبعه الثـانیه.
- بجنوردی، محمد (۱۳۷۲)، مرور زمان در دعاوی حقوقی و کیفری، فصلنامه رهنمون، تهران: مدرسه عالی شهید مطهری، شماره4و5.
- بجنوردی، مـحمد حـسن (۱۴۱۹ق)، القواعد الفقیة، تحقیق مهدی مهریزی و مـحمدحسین درایـتی، قـم: نـشر الهـادی، الطبعة الاولی، ج7.
- بـحرالعلوم، محمد (۱۴۰۳ق)، بلغة الفقیه، تهران: الصادق، الطبعه الاربعة، ج1.
- بحرانی، یوسف، بی تا، الحدائق الناضرة، تحقیق محمدتقی الایروانی، قـم: جـماعة المـدرسین، ج20.
- تبریزی، جواد (۱۴۱۶ق)، صراة النجاة، قم: برگزیده، الطبعة الاولی.
- جعفری لنگرودی، محمد جعفر(1387)، ترمینولوژی حقوق، انتشارات کتابخانه گنج دانش، تهران، چاپ نوزدهم.
- جیرارکورنو (۱۴۱۸ق)، معجم المصطلحات القانونیه، ترجمه: منصورالقاضی، بیروت: مجد، الطبعه الاولی.
- حرعاملی، محمد حسن (۱۳۶۷)، وسائل الشیعة، تهران: چاپ مکتب اسلامیه، ج ۱۸.
- حطاب الرعینی (۱۴۱۶ق)، مواهب الجلیل، تحقیق شیخ ذکریا عمیرات، بیروت: دارالکتب العلمیة، الطبعة الاولی، ج6.
- حکیم، محسن (۱۴۱۲ق)، مستمسک العروة الوثقی، قم: مرعشی،ج10.
- خمینی، روح‌الله (۱۳۶۵)، موازین قضایی از دیدگاه امام خمینی: حاوی جدیدترین استفتائات در زمینه مسائل قضایی، قم: شکوری.
- خمینی، مصطفی (۱۴۱۸ق)، خیارات، قم: موسسه تنظیم و نشر آثار، الطبعةالاولی، ج2.
- خمینی،روح الله (۱۳۷۹)، صحیفه نور، قم: مـوسسه تـنظیم و نشر آثار، چاپ دوم، ج15.
- خوئی، ابوالقاسم (۱۴۱۰ق)، اجتهاد و تقلید، قم: الهادی، الطبعةالثالثه.
- دیلمی، احمد (۱۳۸۴)، مرور زمان، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول.
- رسولی،عبد الرحمن (1379)، نمونه آرای محاکم دادگستری ایران، تهران: انتشارات فردوسی،مجموعه دوم،چاپ اول.
- رضی، محمد بن الحسین (۱۳۸۴)، نهج البلاغه، قم: دار الحدیث.
- ساریخانی،عادل (1381)، مطالعه تطبیقی مرور زمان در حقوق کیفری اسلام ، ایران ، فرانسه و مصر، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس
- سلیم زاده مرکید، جلیل (1392)، بررسی مرور زمان دعاوی ناشی از قراردادها در حقوق ایران و اسناد بین المللی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تبریز
- سلیم، رستم باز، بی تا، شـرح المـجله، بیروت: دارالکتب العلمیه، چاپ سـوم.
- شمس ، عبدالله (۱۳۸۴)، آئين دادرسي مدني، تهران: نشر ميزان، چاپ چهارم، ج دوم .
- شمس، عبدالله (۱۳۸۴)، آئين دادرسي مدني ، تهران: انتشارات دراك، تهران، چاپ چهارم، ج اول .
- شمس، عبدالله (۱۳۸۴)، آئين دادرسي مدني ، تهران: انتشارات دراك، تهران، چاپ چهارم، ج سوم .
- شـهید اول، محمد بن مکی (۱۴۱۲ق)، الدروس الشرعیة، قم: موسسة النشر الاسلامی، الطبعةالاولی.
- شهید ثانی، زین الدین بن علی (۱۴۰۵ق)، مسالک الافهام، قم: المعارف الاسلامیه، الطبعةالاولی، ج7.
- شهیدی، مهدی (1368)، سقوط تعهدات ، مركز چاپ وانتشارات دانشگاه شهید بهشتی ، تهران، چاپ اول.
- شهیدی، مهدی (۱۳۶۸)، سقوط تعهدات، تهران: نـاشر مـرکز چاپ و انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، چاپ اول.
- شیخ زین العابدین بن ابراهیم بن نجیم (۱۹۶۸م)، الاشیاء و النظایر، چـاپ قـاهره.
- صرامی، سـیف الله (۱۳۸۰)، احکام حکومتی و مصلحت، تـهران: مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام، چـاپ اول.
- صفائی، عبدالصاحب (۱۳۳۳)، مرور زمان از لحاظ فقه اسلامی، تهران: مسعود سعد، چاپ اول.
- طباطبایی کربلایی، علی بن محمد علی (۱۴۱۰ق)، ریاض المسائل، قم: آل البیت، الطبعةالاولی.
- طباطبایی, سیدمحمدمحیط (۱۳۴۷)، دادگستری در ایران از انقراض ساسانی تا ابتدای مشروطیت، تهران: وحید.
- طوسی، محمدبن محمد نصیرالدین (۱۳۸۷)، المـسائل الحـاثریات مندرج در الوسـائل العشر، قم: مؤسسه نشر اسلامی.
- عدل، مصطفی (۱۳۴۲)، حقوق مدنی، تهران: امیرکبیر، چاپ هـفتم.
- عراقی، ضیاءالدین (۱۴۰۵)، نـهایة الافکار، قم: موسسة النشر الاسلامی، الطبعة الاولی، ج2.
- عـلامه حلی، حـسن بن یوسف (۱۴۱۴ق)، تذکرة الفقهاء، قم: آل البیت، الطبعةالاولی، ج9.
- فخر المحققین، مـحمد بـن حـسن (۱۳۷۸)، ایضاح الفوائد، ، بی جا.
- فضل الله همدانی، خواجه رشید الدین (1338)، جامع التواریخ ، به كوشش دكتر بهمن كریمی، انتشارات اقبال،تهران، جلد دوم.
- کاتوزیان، امیر ناصر (1362)، مسئولیت مدنی، تهران: نشر یلدا.
- کاتوزیان، ناصر (1382)، مقدمه علم حقوق و مطالعه در نظام حقوقی ایران، انتشارات شرکت سهامی انتشار، تهران، چاپ سی و سوم.
- کاتوزیان، ناصر (۱۳۸۴)، نظریه عمومی تعهدات، تهران: نشر یلدا، چاپ اول.
- کاشف الغطاء، محمدحسین (۱۳۶۱ق)، تحریر المجلة، النجف:المرتضویة، الطبعة الاولی، ج4.
- کریمی، حسین (۱۳۶۵)، موازین قضایی از دیدگاه امام خمینی، قم: انتشارات شکوری.
- کریمی، حسین (۱۴۲۰ق)، قاعدة القرعه، قم: اعـتماد، چـاپ اول.
- کلینی، محمد بن یعقوب (۱۳۶۷)، الکافی، تهران: دارالکـتب الاسـلامیه، الطـبعةالثالثة، ج5.
- لرستانی، نیلوفر (1392)، مرور زمان کیفری در ایران با نگاهی به اسناد بین‌المللی، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکزی
- متین دفتری، احمد (1337)، آیین دادرسی مدنی ، انتشارات دانشگاه تهران، تهران،جلد سوم.
- متین دفتری، احمد (۱۳۳۷)، آیین دادرسی مدنی، تهران: دانشگاه تهران، ج 3.
- متین، احمد (1340)مجموعه رویه قضائی، تهران: نشر آفتاب.
- مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی (۱۴۱۳ق)، بـحارالانوار، بیروت: دارالاضواء، الطبعةالاولی، ج19.
- محقق داماد، سید مصطفی (۱۳۷۹)، قواعد فقه (بخش مدنی2)، تهران: سمت، چاپ سوم.
- محقق کرکی، علی بن حـسین (۱۴۰۸ق)، جامع المقاصد، قم: آل البیت، الطبعةالاولی، ج6.
- محمد، عبدالجواد محمد (۱۳۹۷ق)، الحیازة و التقادم فی الفقه الاسلامی، اسکندریه: منشأة المعارف.
- معزی ملایری، اسماعیل (۱۳۷۴)، جامع الاحادیث شیعه، (زیر نظر آیت‌الله بروجردی)، قم: مولف، الطبعةالاولی، ج23.
- مقدس اردبیلی، احمد بن محمد (۱۴۰۲ق)، مجمع الفائده و البرهان، قم: جماعة المدرسین، الطبعةالاولی.
- منیر، قـاضی (۱۹۴۹م)، شـرح المجله، بغداد: وزارت المعارف، الطبعةالاولی، ج4.
- موسوی بجنوردی، سیدمحمدصادق (۱۳۸۲)، ساز و کار گذر از استقرا به نظریه در مسأله ی معذوریت جاهل، مجله رهنمون، ج 4 و 5، پاییز.
- مهرپور، حسین (۱۳۷۱)، مجموعه نظریات شورای نگهبان، تهران: سازمان انتشارات کیهان، چاپ اول، ج۳.
- نائینی، محمد حسین (۱۴۰۹ق)، فوائد الاصول (تقریر محمدعلی الکاظمی الخراسانی)، قم: موسسة النشر الاسلامی، الطبعةالاولی، ج4.
- نجفی، محمد حسن (۱۳۶۷)، جواهرالکلام، تحقیق شیخ عباس قوچانی، تهران: دارالکـتب الاسـلامیة، الطبعةالثالثة، ج40.
- نصرالله پور، حسینعلی (1362)، مرور زمان در حقوق کیفری ایران، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران
- نوری، حسین بن محمد تقی (۱۴۱۵ق)، خاتمة مستدرک الوسائل، قم: آل البیت، الطبعةالاولــی، ج17.
- واحدی پور دهرایی، مرتضی (1392)، بررسی فقهی- حقوقی مرور زمان در حقوق کیفری ائران با تأکید بر قانون مجازات اسلامی مصوب 1392، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه گیلان
- واحدی، قدرت ا… (1384)، بایسته‌های آیین دادرسی مدنی، تهران: میزان.
- واحدی،جواد (1384)، نقد و بررسی مادهء 225 قـ.آ.د.م، مجلهء حـقوقی قضایی دادگستری، شماره ۶، پاییز.
- هاشمی، محمدرضا (1391)، تمدید مواعد و مهلت ها در دادرسی مدنی ، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه قم
- همدانی، رضابن محمد هادی، بی تا، مصباح الفقیه، صدر، الحجریة، بی جا.
منابع انگلیسی
- Black””s Law Dictionary, Black, M. A. 6th Edition, West Publishing CO, 1993.
